آلزایمر یکی از شایع ترین بیماری های تحلیل برنده مغز است که با کاهش تدریجی توانایی های شناختی و ذهنی بروز می کند. برخلاف فراموشی های معمول ناشی از افزایش سن که اغلب موقتی و خفیف هستند، در آلزایمر اختلال حافظه به مرور زمان تشدید شده و عملکرد مغز را به طور فزاینده ای دچار مشکل می کند. این بیماری با کاهش تدریجی در حافظه، تفکر و توانایی های روزمره همراه است و اغلب در سنین بالا بروز می کند، اما نشانه های اولیه آن ممکن است از سال های میانسالی آغاز شود.
نشانه ها و علائم بیماری آلزایمر
بیماری آلزایمر معمولاً در قالب سه مرحله متوالی دسته بندی می شود که نشان دهنده روند تدریجی زوال شناختی و عملکردی فرد است. این مراحل شامل دوره خفیف (ابتدایی)، مرحله متوسط (میانه) و مرحله شدید (پیشرفته) هستند. با شروع بیماری، نخستین آسیب ها در ناحیه هیپوکامپ مغز که مسئول پردازش حافظه است رخ می دهد. به همین دلیل، از دست دادن حافظه اغلب اولین نشانه قابل مشاهده این اختلال است. با پیشروی بیماری، اختلالات حافظه و شناختی عمیق تر شده و توانایی انجام فعالیت های روزمره به شدت کاهش می یابد.
مرحله اولیه
در مبتلایان به بیماری آلزایمر، روند کاهش توانایی های حافظه و یادگیری به تدریج شدت یافته و در نهایت به شناسایی نهایی بیماری منجر می شود. با این حال، در شماری از بیماران، اختلالاتی مانند دشواری در زبان، عملکردهای اجرایی، درک محیط یا انجام حرکات هدفمند (آپراکسی) بارزتر از ناتوانی های حافظه ظاهر می شوند. آلزایمر تمامی انواع حافظه را به طور یکسان تحت تاثیر قرار نمی دهد؛ به طوری که خاطرات قدیمی زندگی (حافظه رویدادی)، اطلاعات آموخته شده (حافظه معنایی) و حافظه ضمنی مانند توانایی های حرکتی روزمره، دچار آسیب کمتری می شوند.
مرحله میانه
با پیشرفت بیماری، کارکردهای مغزی به طور تدریجی کاهش می یابد و بیمار به مرور زمان توانایی انجام ساده ترین فعالیت های روزمره را از دست می دهد. ضعف در یادآوری کلمات (نام پریشی) باعث اختلال در گفتار شده و فرد در انتخاب واژگان صحیح دچار مشکل می شود (پارافازیا). توانایی خواندن و نوشتن به تدریج کاهش می یابد و هماهنگی حرکات پیچیده بدنی به مرور ضعیف می شود که این موضوع ریسک سقوط و افتادن را افزایش می دهد. در این مرحله، مشکلات حافظه عمیق تر شده و ممکن است فرد حتی نزدیک ترین اعضای خانواده را نشناسد، و همچنین ضعف در حافظه بلندمدت آغاز می شود.
مرحله آخر
در مراحل پیشرفته و شدید آلزایمر، بیمار به طور کامل وابسته به مراقبت کنندگان می شود. توانایی گفتار به بیان جملات ساده یا حتی چند کلمه محدود شده و در نهایت بیمار توان صحبت کردن را از دست می دهد. با وجود کاهش مهارت های زبانی، اغلب افراد همچنان قادر به درک و پاسخگویی به احساسات هستند. اگرچه پرخاشگری ممکن است در این دوره دیده شود، اما بی تفاوتی شدید و خستگی مفرط شایع تر است. در نهایت، بیمار قادر به انجام کوچک ترین امور مستقل نیست و ضعف عضلانی و کاهش توان حرکتی باعث می شود زمین گیر شده و حتی قادر به تغذیه خود نباشد. معمولاً علت مرگ در این مرحله ناشی از عوارض جانبی مانند عفونت زخم بستر یا ذات الریه است، نه مستقیم به خاطر خود بیماری آلزایمر.
علت بیماری آلزایمر
آلزایمر زمانی ایجاد می شود که پروتئین های غیرطبیعی آمیلوئید بتا به صورت پلاک های خارج سلولی و پروتئین تاو به شکل توده های نوروفیبریلار درون سلول های مغزی تجمع پیدا کنند. این تجمعات باعث اختلال در عملکرد نورون ها و ارتباطات عصبی می شوند و به تدریج باعث تحلیل و نابودی عملکرد مغز می گردند. کاهش توانایی مغز در پاکسازی این پروتئین ها که فرآیندی به نام اتوفاژی است، عمدتاً مرتبط با افزایش سن است و تحت تاثیر کلسترول قرار دارد. علاوه بر این، این روند با سایر بیماری های تخریب کننده عصبی نیز ارتباط دارد.
علت دقیق بیشتر موارد آلزایمر هنوز به طور کامل شناخته نشده است، اما در حدود ۱ تا ۲ درصد موارد، عوامل ژنتیکی خاص به عنوان عامل اصلی شناخته شده اند.
علائم هشداردهنده ابتلا به آلزایمر
در ابتدای آلزایمر، حافظه کوتاه مدت معمولاً دچار اختلال می شود، در حالی که حافظه بلندمدت تا حد زیادی سالم باقی می ماند. فرد مبتلا ممکن است صحبت های اخیر را فراموش کند و سوالاتی را چندین بار تکرار نماید. مشکلات در به یاد آوردن کلمات رایج و بیان درست افکار نیز از نشانه های زودهنگام این بیماری است.
علاوه بر اختلالات حافظه و گفتار، تغییرات رفتاری مانند سردرگمی در مکان های آشنا، نوسانات خلقی و ضعف در تصمیم گیری نیز مشاهده می شود. بهداشت شخصی فرد نیز معمولاً کاهش می یابد؛ به طور مثال، افرادی که قبلاً مرتب و آراسته بودند ممکن است به درستی لباس نپوشند یا مراقبت های روزمره مانند شستن مو را فراموش کنند.
تشخیص بیماری آلزایمر
تشخیص آلزایمر معمولاً با بررسی علائم و تغییرات رفتاری در زندگی روزمره فرد انجام می شود که اغلب توسط یکی از اعضای خانواده یا نزدیکان گزارش می گردد. پزشکان برای تایید تشخیص، از آزمایش های مختلفی بهره می برند که توانایی های حافظه، تفکر و عملکرد شناختی بیمار را ارزیابی کرده و سایر مشکلات احتمالی را نیز حذف می کنند.
با این وجود، تشخیص قطعی آلزایمر تنها پس از مرگ بیمار و با بررسی میکروسکوپی بافت مغز امکان پذیر است، جایی که پلاک های آمیلوئیدی و میزان تخریب مغز به صورت دقیق ارزیابی می شوند.
درمان بیماری آلزایمر
در حال حاضر داروهای موجود برای درمان آلزایمر عمدتاً به کنترل موقت علائم و بهبود برخی مشکلات شناختی کمک می کنند و جلوی پیشرفت کامل بیماری را نمی گیرند.
مهارکننده های کولین استراز با افزایش سطح پیام رسان های شیمیایی در مغز، باعث تقویت ارتباط بین سلول های عصبی می شوند و به بهبود نسبی علائم کمک می کنند. این داروها که شامل دونپزیل، گالانتامین و ریواستیگمین هستند، می توانند علاوه بر مشکلات حافظه، علائم عصبی مانند بی قراری روانی و افسردگی را نیز کاهش دهند. از عوارض جانبی رایج آنها می توان به اسهال، تهوع، کاهش اشتها و اختلالات خواب اشاره کرد. همچنین در افراد دارای بیماری قلبی، ممکن است خطر بروز آریتمی قلبی وجود داشته باشد.
ممانتین داروی دیگری است که معمولاً به همراه مهارکننده های کولین استراز تجویز می شود و با تاثیر بر مسیرهای عصبی متفاوت، روند پیشرفت آلزایمر را کند می سازد. عوارض جانبی این دارو نادر بوده و شامل سرگیجه و ضعف می شود.
علاوه بر این در برخی موارد برای کنترل اختلالات رفتاری و خلقی بیماران مبتلا به آلزایمر، داروهای ضد افسردگی نیز تجویز می گردد.
درمان های مکمل بیماری آلزایمر
اسیدهای چرب امگا3
ویتامین E
اسیدهای چرب امگا ۳ که در ماهی و مکمل های غذایی یافت می شوند، ممکن است ریسک ابتلا به بیماری آلزایمر را کاهش دهند، اما تحقیقات بالینی نشان داده اند که این ترکیبات تاثیری بر درمان علائم این بیماری ندارند.
اگرچه مصرف ویتامین E نمی تواند از بروز آلزایمر جلوگیری کند، مصرف روزانه حدود ۲۰۰۰ واحد از این ویتامین ممکن است روند پیشرفت بیماری را در مراحل خفیف تا متوسط به تعویق بیندازد. با این وجود، شواهد علمی کافی برای تایید این اثر وجود ندارد و نیازمند مطالعات گسترده تری است.