چکیده
همبستگی میان ساختار شهر، اقلیم و محیط اطراف، همواره از مباحث کلیدی در زمینه پایداری شهری به شمار می رود. بهره گیری معماران و طراحان از شرایط اقلیمی، یکی از موثرترین شیوه ها برای کاهش مصرف انرژی بوده که در گذشته نه تنها موجب صرفه جویی چشمگیر در انرژی شده، بلکه تامین آسایش انسانی نیز همواره در اولویت قرار داشته است. امروزه غفلت از اقلیم در طراحی های شهری، نقشی پررنگ در افزایش مصرف سوخت های فسیلی و در نتیجه، تسریع در تخریب محیط زیست ایفا می کند.
هدف این پژوهش، بررسی ساختار کالبدی بافت تاریخی شهر یزد است تا با استخراج اصول سازگار با اقلیم در این بافت، راهکارهایی برای به کارگیری آن ها در طراحی بافت های نوین شهری ارائه شود. در این راستا، ویژگی های معماری و شهرسازی در بافت سنتی یزد مورد مطالعه قرار گرفته اند. پژوهش حاضر از نوع کاربردی است و با روش توصیفی –تحلیلی انجام شده است. مبانی نظری تحقیق نیز بر همین مبنا تدوین گردیده اند. اطلاعات مورد نیاز با استفاده از منابع کتابخانه ای و برداشت های میدانی گردآوری شده اند.
در جریان این تحقیق، چارچوبی برای سنجش میزان هماهنگی کالبد شهری با اقلیم تدوین گردید که بر اساس آن، پیشنهاداتی برای کاهش وابستگی به انرژی های فسیلی و حرکت به سوی توسعه پایدار شهری ارائه شده است.
واژگان کلیدی: اقلیم – انرژی – بافت شهری – پایداری – یزد
مقدمه
در گذشته، شکل گیری ساختار کالبدی شهرها به صورت طبیعی، تدریجی و بر پایه ی ویژگی های اقلیمی و فرهنگی هر منطقه انجام می شد. این روند که بازتابی از سازگاری با شرایط محیطی بود، به خلق فضاهایی منجر می شد که پاسخ گوی نیازهای ساکنان و سازگار با بوم شناسی منطقه بودند. اما با گذر زمان و حرکت به سوی شیوه های مدرن تر طراحی، شهرها به تدریج ساختاری منظم تر و مهندسی شده یافتند؛ هرچند این نظم ظاهری، اغلب به بهای دوری از اصول اقلیمی و کاهش هم خوانی با طبیعت تمام شده است.
نتیجه ی این فاصله گرفتن از ملاحظات اقلیمی، افزایش روزافزون وابستگی به منابع انرژی تجدیدناپذیر و پیامدهای مخربی چون آلودگی های محیطی و کاهش پایداری شهری بوده است. معماری سنتی ایران با بهره مندی از تجربه های ارزشمند در استفاده کارآمد از انرژی های موجود، الگویی ممتاز برای بهره برداری هوشمندانه و اکولوژیک به شمار می رود.
با تامل در شیوه های ساخت وساز گذشته، می توان راهکارهایی موثر برای طراحی بافت های شهری ارائه کرد که در عین بهره مندی از فناوری های نوین، اصول سازگاری با اقلیم را نیز مدنظر داشته باشند و زمینه ساز دستیابی به شهری پایدار و هماهنگ با محیط شوند.