مقدمه :
در جامعه امروز نیاز به گوشت قرمز با توجه به نیاز انسان و شهر نشینی و همچنین رشد جمعیت جهان یک مسئله انکار ناپذیر است . با توجه به اینکه کشور ما از نظر تولید این محصول در سطح ضعیف می باشد ، می توان با استفاده از علم و به کار بستن آن با عمل تولید را به سطح خودکفایی و صادرات رساند .
از آنجا که جمعی از دوستان و مشتاقان علم برای اینجانب پیام گذاردند که این پست را کامل کنم ، من را بر این داشت که در رابطه با روشهای پرواربندی در ایران مطالب کامل و مفیدی که با کمک دوست عزیزم آقای علیرضا احمدی مقدم جمع آوری نمودم در اختیار گذارده تا دوستان از آن استفاده نمایند .
جدول زیر نشان دهنده تولید محصولات دامی و سرانه مصرف در کشور در سالهای مختلف را نشان می دهد .
با توجه به جدول زیر :
حیوانیکلمناطق21.270.3کشورهای در حال توسعه57.3101.3کشورهای توسعه یافته24.670.8متوسط جهان19 -15.974.3ایرانمی توان دریافت که ایران با بحران میزان پروتئین حیوانی موجه است که این امر باعث ضعف توان و قوای جسمی و ذهنی می شود .
تعریف پروار بندی :
عبارت است از تغذیه متعادل دام برای تامین سرعت رشد کافی در مدت زمان مشخص برای رسیدن به وزن معین که در اصطلاح همان تولید گوشت برای رفع نیازها می باشد .
اهمیت پرواربندی دارای دو جنبه می باشد :
1 – پروار بندی صنعتی
2 – پرواربندی سنتی
در پرواربندی صنعتی دامهای نر جوان مورد پروار قرار می گیرند که با توجه به اینکه در سن و وزن مناسب کشتار می شوند باعث افزایش عملکرد می شود .
اما پروار بندی سنتی خود بر دو نوع می باشد :
الف) کشتار بره ها و گوساله های کم سن و سال ، که این کار توصیه نمی شود .
ب ) پروار دامهای حذفی + ماده های غیر جایگزین ، که این روش نیز به خاطر اینکه فقط ذخیره چربی می باشد و باعث اتلاف منابع بی جهت می شود توصیه نمی شود .
مزایای پرواربندی به شرح زیر می باشد :
1. مزایای اقتصادی و اجتماعی نظیر ایجاد فرصت شغلی ، کسب درآمدو تامین گوشت برای مصارف خانگی .
2. استفاده از حد اکثر ظرفیت تولید گوشت دام (افزایش تولید در واحد سطح ).
3. افزایش مرغوبیت گوشت
4. برگشت سریع سرمایه
5. کمک به حفظ مراتع
دلایل انتخاب حیوانات نرجوان برای پرواربندی نسبت به حیوانات پیر و ماده موارد زیر می باشد :
1. ضریب تبدیل غذایی پایین
2. سرعت رشد بالا
3. افزایش وزن به صورت ذخیره پروتئین (عضله و ماهیچه )
4. بازار پسندی بالای گوشت
5. ارزش ریالی بیشتر
شرایط موفقیت در پرواربندی رعایت مواردی که در زیر گفته شده است می باشد :
1. امنیت
2. جایگاه و فضای مورد نیاز برای دام
3. خرید خوراک در زمان مناسب
4. خرید دام در مناسبترین اوقات سال
5. محل مناسب خرید دام
6. طول مدت پرواربندی و تعداد دوره های پرواری در یکسال
7. روش فروش دامهای پرواری
8. انتخاب نژاد مناسب
انواع دامهایی که پروار می شو ند شامل :
· گاو که خود بر سه نوع ، نژادهای گوشتی ، نژادهای گوشتی شیری ( آمیخته ) و نژادهای شیری می باشد .
• گوسفند
• بز
• خوک
• شتر
• گاو میش
انواع گوساله های پرواربندی شده در ایران شامل :
1- گوساله های بومی
2- گوساله های دورگ
3- گوساله های اصیل شیری
برای نحوه برآورد احتیاجات از جداول به صورت زیر عمل می کنیم :
گوساله های بومی : نژاد های کوچک جثه شیری
گوساله های دورگ : نژاد های متوسط جثه شیری
گوساله های اصیل : نژاد های بزرگ جثه
روش دیگر به صورت زیر می باشد:
وزن دام افزایش وزن
Kg 400 gr 600 : بومی
Kg 400 gr 700 : دورگ
Kg 400 gr 800 : اصیل
خصوصیات یک نژاد جهت پروار بندی در شکل زیر آورده شده است :
نژادهای مهم گاو گوشتی دنیا در جدول زیر آورده شده است :
اضافه وزن روزانه بازدهی گوشت عادت پذیری وزن در 3 سالگی رنگ بدن منشأنژاد1.5 – 158سریع عادت میکند800 – 1150 سفید شیری با موهای مجعدفرانسهشارولز62 – 60کمتر از شارولزنر: 1000
ماده:600 خرمایی فرانسه لیموزین بسیار بالا500 – 550بدن قرمز – صورت سفیدانگلستانهرفوردسفید یکدست یا قرمزویا سرخ طلایی انگلستان شورت هورنشبیه لیموزین 450سیاه اسکاتلندآبردین آنگوس 1.570 – 65نر:1250
ماده:750 اغلب سفید یکدست -ابلق سیاه وسفید و قرمز جنوب بلژیک وشمال فرانسه بلان بلوبلژ مقاومت بالا به کم آبی و بیماریها خاکستری و قرمز تیره شمال آمریکا وشبه قاره هندبراهما
مشخصات کلی روشها ی مختلف تولید گوشت گاو :
سن کشتار دام(ماه) مواد خوراکی عمده ن‍ژادهاروشهای پرواربندی11 – 9
هنگام از شیر گیریعلوفه مرتع(غذای مادر)آمیخته های نژاد گوشتیتغذیه با شیر مادر12 – 11مواد متراکمفریزین
دامهای بزرگ جثه x فریزینتغذیه با مواد متراکم16 – 14مواد متراکم و علوفه ذخیره شدهآمیخته های نژاد گوشتیتغذیه در مراکز پرواربندی17 – 14سیلوی علوفه مرتع و سیلوی ذرتفریزین
نژاد گوشتی x فریزینتغذیه با علوفه سیلوشده24 – 16علوفه ذخیره شده و ضایعات کشاورزیآمیخته های نژادگوشتی
فریزین x نزاد گوشتیتغذیه با فراورده های فرعی کشاورزی 18 – 15چرا در مرتع،علوفه ذخیره شده و مواد متراکم فریزین
نژاد گوشتی x فریزینتغذیه با علوفه مرتع و مواد متراکم24 – 20 نژاد شیری
24 – 16 نژاد گوشتیچرا در مرتع و علوفه ذخیره شدهفریزین
نژاد گوشتی x فریزین
آمیخته های گوشتی از شیر گرفته شده در مرتعتغذیه با علوفه مرتع
اهداف عملکرد دامها در روشهای مختلف پرواربندی و تولید گوشت گاو :
اهداف عملکرد دامها
روشهای پرواربندیمواد متراکمعلوفه ذخیره شدهوزن در موقع کشتار(kg)افزایش وزن روزانه(kg)تن ماده خشک برای هر راس0.21.3300 – 2500.9تغذیه با شیر مادر1.80.24501.2تغذیه با مواد متراکم0.50.74601تغذیه در مرکز پرواربندی0.51.85001تغذیه با علوفه سیلو شده0.21.24400.8تغذیه با فراورده های فرعی کشاورزی0.71.14750.8تغذیه با علوفه مرتع و مواد متراکم0.60.74950.7تغذیه با علوفه مرتع
عوامل اصلی رشد شامل عوامل درونی و عوامل بیرونی می باشد
که عوامل درونی شامل : خواص ارثی وخصوصیات اعضای داخلی بدن(غدد اندوکرین مثل هیپوفیز،تیروئید،تیموس،فوق کلیوی ، تخمدان و بیضه) می باشد .قابل ذکر است که عامل درونی به نوع و مقدار غذا بستگی ندارد . اما عوامل بیرونی متکی به غذا و روش نگهداری است .
توجه نمایید که تکامل اسکلت و رشد استخوان کاملاً به تغذیه وابسته نیست .
در فقر غذایی (کمتر از احتیاجات نگهداری) ، رشد استخوان تا 6 ماه متوقف نمی شود اما رشد عضلات متوقف می شود .
عوامل تغییر رشد حیوان در مراحل مختلف زندگی حیوان طبق دیاگرام زیر می باشد .
اثر تغذیه در رشد :
تغذیه نا کافی یا تغذیه بیش از حد یعنی عدم تطابق با احتیاجات دام که در نتیجه هر دو اثر نا مطلوب دارند و از نظر اقتصادی قابل قبول نیستند . بنابر این حد مطلوب تغذیه در مراحل مختلف رشد به طور جداگانه بحث می شود که شامل :
1- اثر تغذیه در مراحل جنینی
2- اثر تغذیه دررشد قبل از مرحله شیرگیری
3- اثر تغذیه در رشد اعضا
اثر تغذیه در دوران جنینی :
30 درصد از زندگی یک گوساله گوشتی که در سن 18ماهگی کشتار می شود مرحله جنینی استکه نشانه اهمیت دوره جنینی می باشد . بین مادر و جنین از نظر تامین احتیاجات غذایی نیز رقابت وجود دارد .
در صورتیکه انرژی ، مواد ازته ، کلسیم، فسفر و آهن در جیره کمبود داشته باشد جنین بر مادر ارجحیت دارد و این مواد از ذخایر بدن مادر تامین می شود تا نیاز بدن جنین را تامین کند . اما در صورتی که جیره غذایی از نظر ویتامینA ، B و بعضی عناصر کمیاب کمبود داشته باشد مادر بر جنین ارجح بوده که در نتیجه این عمل گوساله به دنیا آمده بسیار لاغر و حساس است و گاهاً
مرده به دنیا می آید و یا بلافاصله بعد از تولد می میرد .
اثر تغذیه در رشد قبل از مرحله ازشیر گیری :
هر اندازه که دام جوان تر باشد نوع تغذیه در رشد آن اثر بیشتری دارد و بالعکس با افزایش سن از اثر آن کاسته می شود .
تغذیه عامل اصلی رشد است ولی بین میزان رشد و میزان احتیاجات به انرژی در دام رابطه مستقیم وجود ندارد. با توجه به دونکته مهم زیر :
– برای تولید 1 گرم گوشت 4.1 کیلو کالری انرژی نیاز است و مصرف می شود .
– برای تولید 1 گرم چربی 9.2 کیلو کالری انرژی نیاز است و مصرف می شود .
که در نتیجه : صرفه در آن است که دامپروران همیشه دام جوان را پروار کنند و قبل از پایان مرحله رشد روانه کشتار گاه نماییم .
اثر تغذیه در رشد اعضا :
الف)حجم و مقدار بافت :
تغذیه ناکافی باعثعقب افتادن رشد اعضا و بافت هایی که رشد شان کم است می شود . اعضای سریع الرشد (دست و پا و سر) به تغییرات و نوسانات تغذیه ای واکنش کمتری نشان می دهند.بنابر این تغذیه ناکافی روی رشد اعضای دام جوان اثر گذاشته و سبب می شود که دست و پایی بلند و برآمده پیدا کند در اینگونه موارد سر به طور طبیعی رشد کرده در رابطه با تنه بزرگتر به نظر می رسد و پهنای بدن کم می شود . رشد لگن و ستون فقرات ناقص می ماند و عضلات قلوه گاه و کپل که دارای رشد کند هستند ضعیف می شوند .
ب) باروری :
تغذیه بیش از حد باعث افزایش پیشرسی فعالیت جنسی در گاو گوشتی می شود ولی از طرف دیگر میزان آبستنی را کاهش می دهد.
ج) اثرتغذیه درحد رشد :
به نظر می رسد تفاوت رشد یک موضوع ارثی است به عبارت دیگر یک حیوان تفاوت رشد را تا اندازه معین با در نظر گرفتن شرایط مناسب و مساعد از راه توارث بدست می آورد و بدین ترتیب تحت هیچ گونه شرایطی بیش از ظرفیت رشد خود بزرگتر نخواهد شد.
رشد دام شامل موارد زیر می باشد :
افزایش وزن: افزایش وزن همراه افزایش سن و این یک تحول کمی است.
نمو(توسعه ): یک سلسله تحولات تدریجی که برای رسیدن به مرحله بلوغ صورت می گیرد.( عضلات شکل و حجم می گیرند و ترکیبات شیمیایی آن به مرحله نهایی میرسد این دگرگونی تحولی کیفی است )
چربی + رگ + ماهیچه + استخوان = kg 1 افزایش وزن
شکل گیری بافت های بدن به صورت زیر است :
بافت عصبی در قبل از تولد شکل می گیرد ، بافت استخوانی در حالی که گوساله در منتهی رشد است ، ماهیچه ها در طول زمان پرورش شکل می گیرد و در نهایت بافت چربی در آخرین مرحله رشد شکل می گیرد .
ترتیب تشکیل بافت چربی به این صورت است که ابتدا اطراف اعضای داخلی سپس بین ماهیچه ها بعد از آن بین بافت همبند و آخرین مرحله بافت عضلانی شکل می گیرد .
نتایج عملی حاصل از بررسی منحنی نمو
1 – اثر فقر غذایی به نسبت سن و مرحله نمو دام متفاوت است .
2 – برای مراحل مختلف زندگی دام سن مطلوب کشتار وجود دارد.
3 – برای چاق کردن حیوان بالغ هزینه بیشتری باید متحمل شد.
هرچه حیوان جوانتر باشد برای تولید گوشت و اضافه وزن ، کالری کمتری مصرف می شود بدین ترتیب چاق کردن دامهای بالغ از نظر اقتصادی تا حدودی به صرف مخارج بیشتری نیاز است .
پیشرسی در گاوهای گوشتی
بطور کلی دامی را پیشرس گویند که ضمن اینکه دارای سرعت افزایش وزن خوبی است قادر است پیش از زمان طبیعی به نمو عضلانی و شکل گیری هر یک از آنها برسد.
مزیت و زیانهای پیشرسی :
مزیت اقتصادی در این است که زودتر از سایر دامها به وزن مطلوب می رسند ، زودتر روانه کشتارگاه می گردد که در نهایت باعث سود بیشتر در زمان مشخص می گردد .
معایب :
باعث بی دقتی در زمان ارسال به کشتارگاه ، چاقی دام و افزایش بی رویه چربی ، تغذیه زمستانی نباید کاهش یابد ، به دلیل اینکه باعث تجمع چربی می شود ، چون بافت چربی زودتر به مرحله رشد کامل خواهد رسید ، لذا روش پرورش و تغذیه باید متناسب نژاد پیشرس باشد .
اقدامات بهداشتی قبل و بعد از شروع پرواربندی :
1- ارتباط مناسب با دامپزشک محلی جهت حفظ بهداشت و سلامت گله
2- آشنایی به بیماری های خطر ساز در گله که عبارتند از :
آناپلاموزیس ، شاربن علامتی ، اسهال ویروسی گاوان(BVD) اسهال گوساله ، کوکسیدیوز ،گندیدگی سم(فوت رات) ، عفونت نای(بینی قرمز) ، لپتوسپیروزیس(خون شاش) ، پارا آنفلوانزا ، ورم ملتحمه چشم (چشم صورتی) ، ویبریوز ، انگل های داخلی و خارجی
3- ضدعفونی کردن جایگاه
4- جمع آوری فضولات دامی
5- جلوگیری از تلفات دام که با استفاده از واکسیناسیون و مبارزه با انگل های خارجی و داخلی امکان پذیر است .
6- جلوگیری از عارضه لنگش
7- بریدن شاخ
8- اخته کردن
9- رکورد برداری
در زیر گزارشهایی از چند واحد دامپروری در کشور آورده شده است که بد نیست تا اطلاعی از وضعیت آنها برای راهنمایی داشته باشیم .
گزارش بازدید از بخش پرواربندی گاو کشت و صنعت مغان
نوع پروار : گوساله نر گا وهای هلشتاین و بومی
سن شروع پروار:85 – 80 تا 200 کیلوگرمی
برای گوساله های 200 کیلو گرمی فقط واکسن تب برفکی (تزریق) ولی برای گوساله های با وزن کمتر داروهای انگلی و واکسن تب برفکی تزریق می گردد .
خوراک مصرفی شامل :
1- TMR (مخلوط کنسانتره و علوفه ) : TDN 64% ، پروتئین 11 – 10 %
2- جیره تکمیلی : TDN 64% ، پروتئین 14%
اجزای خوراک عبارتند از : علوفه که شامل کلش و سیلو و کنسانتره که حاوی جو ، سبوس ، تفاله ، ملاس ، اوره ، کنجاله تخم پنبه .
افزایش وزن در نظر گرفته شده تا قطع شیر 450 تا 500 گرم و بعد از قطع شیر 600 گرم بوده است . در کل وزن از تولد تا وزن بارگیری 680 – 490 بوده است .
رکورد برداری: در اول دوره یکسری دام شاهد انتخاب می شود و هر 15 روز یکبار وزن کشی می شود. این گاو ها در طول دوره ثابت هستند و به عنوان شناسنامه کلی گله می باشند.
انتهای وزن پروار : 450 – 480 (ولی این میزان تا 550 کیلو گرم هم صرف می کند )
سن دام در زمان کشتار: 17 – 16 ماهگی می باشد .
پروار دامهای بومی
وزن خرید : 220 – 180 کیلو گرم
وزن بار گیری : 350 کیلو گرم
افزایش وزن روزانه : 700 – 600 گرم
نحوه پروار : پس از خریداری قرنطینه شده و روز اول غذا داده نمی شود . روز دوم فقط کلش و از روز سوم کنسانتره داده می شود . در 15 روزگی واکسن تب برفکی زده می شود . مشکل دام های بومی وجود شاخ و آسیب به همدیگر می باشد .