این مقاله در مورد بررسی اعاده دادرسی در حقوق ایران است و به تحلیل جهات، مهلت‌ها و روند قانونی درخواست اعاده دادرسی در دادگاه‌های ایران می‌پردازد.
جهات اعاده دادرسی
نسبت به احکامی که قطعیت یافته ممکن است به جهات ذیل در خواست اعاده دادرسی شود :
- موضوع حکم ، مورد ادعای خواهان نبوده باشد.
- حکم به میزان بیشتر از خواسته صادر شده باشد .
- وجود تضاد در مفاد یک حکم که ناشی از استناد به اصول یا به مواد متضاد باشد .
- حکم صادره با حکم دیگری در خصوص همان دعوا و اصحاب آن ، که قبلا توسط همان دادگاه صادر شده است متضاد باشد بدون آن که سبب قانونی موجب این مغایرت باشد .
- طرف مقابل در خواست کننده اعاده دادرسی حیله و تقلبی به کار برده که در حکم دادگاه موثر بوده است .
- حکم دادگاه مستند به اسنادی بوده که پس از صدور حکم ، جعلی بودن آنها ثابت شده باشد .
- پس از صدور حکم ، اسناد و مدارکی به دست می آید که دلیل حقانیت در خواست کننده اعاده دادرسی باشد و ثابت شود اسناد و مدارک یادشده در جریان دادرسی مکتوم بوده و در اختیار متقاضی نبوده است .
مهلت در خواست اعاده دادرسی
مهلت تعیین شده برای ارائه درخواست اعاده دادرسی در قوانین جاری، برای افراد مقیم داخل کشور بیست روز و برای افرادی که در خارج از کشور سکونت دارند، دو ماه در نظر گرفته شده است. این مهلت‌ها به صورت زیر تعریف می‌شوند:
- در خصوص آرای قطعی حضوری، زمان مهلت از تاریخ ابلاغ رسمی حکم محاسبه می‌شود.
- در مورد آرای غیابی، این مدت از تاریخ پایان یافتن مهلت اعتراض واخواهی و درخواست تجدید نظر شروع می‌گردد.
تبصره مهمی که در این زمینه وجود دارد این است که اگر فرد درخواست‌کننده اعاده دادرسی بتواند عذر موجه و قابل قبولی ارائه دهد، مطابق با ماده ۳۰۶ قانون مذکور، این مهلت‌ها قابل تمدید یا بازنگری خواهند بود.
همچنین اگر درخواست اعاده دادرسی به علت مغایرت میان دو حکم صادر شده باشد، مهلت مربوطه از تاریخ ابلاغ آخرین حکم از میان آن دو حکم شروع خواهد شد.
در مواردی که علت درخواست اعاده دادرسی مرتبط با جعل اسناد یا به کارگیری حیله و تقلب از سوی طرف مقابل باشد، زمان شروع مهلت، تاریخ ابلاغ حکم قطعی مربوط به اثبات جعل یا تقلب خواهد بود.
در شرایطی که دلیل اعاده دادرسی ارائه اسناد یا مدارکی است که پیش‌تر مخفی یا مکتوم بوده‌اند، مهلت قانونی از زمانی آغاز می‌شود که این اسناد به دادگاه ارائه شده یا از وجود آنها مطلع شده‌اند. این تاریخ باید در دادگاهی که به درخواست رسیدگی می‌کند، به طور رسمی و قانونی اثبات شود.
لازم به ذکر است که مفاد مواد ۳۳۷ و ۳۳۸ قانون آیین دادرسی دادگاه‌های عمومی و انقلاب در امور مدنی نیز در فرآیند اعاده دادرسی باید به طور کامل رعایت گردد تا صحت و اعتبار روند قانونی حفظ شود.
ترتیب در خواست اعاده دادرسی و رسیدگی
اعاده دادرسی به دو نوع اصلی تقسیم می شود:
نوع اول که به آن «اعاده دادرسی اصلی» گفته می شود، به حالتی اشاره دارد که شخص متقاضی به صورت مستقل و بدون ارتباط با دادرسی دیگر، درخواست تجدیدنظر مجدد در حکمی را ارائه می دهد. بر اساس بند الف ماده ۴۳۲ قانون آیین دادرسی دادگاه‌های عمومی و انقلاب در امور مدنی مصوب ۲۱/۱/۱۳۷۹، این نوع اعاده دادرسی زمانی مطرح می شود که خواهان مستقیماً تقاضای بررسی دوباره حکم را داشته باشد.
نوع دوم «اعاده دادرسی طاری» نام دارد که در شرایطی به کار می رود که در جریان یک دادرسی، حکمی به عنوان دلیل ارائه گردد و شخصی که این حکم علیه او مطرح شده، تقاضای اعاده دادرسی نسبت به آن حکم را به دادگاه ارائه می کند. این مورد در بند ب ماده ۴۳۲ همان قانون مورد اشاره قرار گرفته است.
برای ارائه دادخواست مربوط به اعاده دادرسی اصلی، باید به دادگاهی مراجعه کرد که همان حکم را صادر کرده است، در حالی که دادخواست اعاده دادرسی طاری باید به دادگاهی تسلیم شود که حکم یادشده در آنجا به عنوان دلیل مطرح شده است.
پس از تنظیم دادخواست اعاده دادرسی طاری، لازم است که ظرف مهلت مقرر (معمولاً ظرف مدت معینی که قانون تعیین کرده است) این دادخواست به دفتر دادگاه مربوطه تحویل داده شود.
دادگاهی که دادخواست اعاده دادرسی طاری را دریافت می کند، وظیفه دارد آن را به دادگاه صادرکننده حکم ارسال نماید. اگر این دادگاه دلایل ارائه‌شده را قابل قبول و قوی تشخیص دهد و همچنین معتقد باشد که حکمی که قرار است در ارتباط با اعاده دادرسی صادر شود، می تواند تاثیر قابل توجهی بر نتیجه دعوا داشته باشد، رسیدگی به بخش مربوط به دعوا را تا زمان صدور حکم در خصوص اعاده دادرسی به تعویق می اندازد؛ در غیر این صورت، روند رسیدگی ادامه می یابد و تعویقی صورت نمی گیرد.
در شرایطی که پرونده ای در دیوان عالی کشور در حال رسیدگی باشد و در همین زمان درخواست اعاده دادرسی برای آن پرونده مطرح گردد، این درخواست به دادگاه صادرکننده حکم ارجاع داده می شود. در صورتی که این دادگاه درخواست اعاده دادرسی را بپذیرد، روند رسیدگی در دیوان عالی کشور تا زمان صدور حکم مربوط به اعاده دادرسی متوقف خواهد شد.