مقاله خیار حیوان در حقوق ایران فقه امامیه و فقه مذاهب اربعه

این مقاله به بررسی خیار حیوان از منظر حقوق ایران، فقه امامیه و مذاهب اربعه می پردازد و شرایط، مستندات فقهی و موارد سقوط این خیار را تحلیل می کند.

مقدمه

واژه «خیار» در لغت به معنای اختیار است و در اصطلاح حقوقی، به اختیاری اطلاق می شود که برای فسخ قرارداد به یکی از طرفین معامله داده می شود. از این رو، اصطلاح «خیار فسخ» نیز در ادبیات حقوقی رایج شده که بیان گر همین اختیار در برهم زدن عقد می باشد.

تعریف خیار حیوان

در معامله حیوان، به دلیل وجود احتمال بیماری های نهان یا عیوب پنهانی که تشخیص آن برای اشخاص عادی دشوار است، قانون گذار برای حمایت از خریدار، امتیازی در نظر گرفته است. مطابق ماده ۳۹۸ قانون مدنی، چنانچه مبیع حیوان باشد، خریدار از لحظه انعقاد عقد به مدت سه روز اختیار فسخ معامله را دارد.

پشتوانه فقهی خیار حیوان

مبنای فقهی این نوع خیار به روایتی صحیح از امام صادق (ع) بازمی گردد. طبق روایت نقل شده از فضیل بن یسار، ایشان در پاسخ به پرسشی در مورد شرط فسخ در خرید و فروش حیوان فرمودند: «مشتری تا سه روز پس از بیع اختیار فسخ دارد.»

نکاتی در باب شمول خیار حیوان

حق فسخ سه روزه عمدتاً برای خریدار در نظر گرفته شده، زیرا در اغلب موارد حیوان، موضوع تملک خریدار است. با این حال، در موارد خاص و غیرغالب، فروشنده نیز ممکن است مشمول این خیار شود، ولی قانون در مقام بیان قاعده کلی، صرفاً به خریدار اشاره کرده است.

قلمرو اجرای ماده ۳۹۸

تفسیر ماده ۳۹۸ باید به گونه ای محدود و خاص نگر باشد تا از تسری غیرمنطقی آن جلوگیری شود. در این زمینه دو نکته قابل تامل است:

• اختصاص به حیوان زنده: خیار حیوان تنها زمانی موضوعیت دارد که مبیع حیوانی زنده باشد، چرا که در حیوانات ذبح شده نظیر مرغ، ماهی یا گوسفند، امکانی برای بروز بیماری نهفته متصور نیست.
• انحصار در عین معین: با توجه به اینکه در بیع کلی، ملکیت با تحقق قبض منتقل می شود، نه صرف عقد، خیار حیوان در چنین مواردی فاقد معناست. در واقع، قانون گذار این خیار را برای بیع عین معین پیش بینی کرده تا بلافاصله پس از عقد، خریدار بتواند از آن استفاده کند.

خیار حیوان و ارتباط آن با خیار عیب

خیار حیوان را می توان نوعی خاص از خیار عیب تلقی کرد. با این تفاوت که در اینجا، قانون به گونه ای پیش گیرانه عمل کرده و عیب را مفروض دانسته است؛ بنابراین نیازی به اثبات عیب از سوی خریدار وجود ندارد. همچون خیار عیب، در مبیع کلی، امکان اعمال خیار حیوان وجود نخواهد داشت، زیرا فروشنده موظف است فرد سالم و بدون عیب را تحویل دهد.

زمان آغاز و زوال خیار

مبدا شروع خیار حیوان از زمان انعقاد عقد است و مدت آن حداکثر سه روز تعیین شده است. اگر در این مدت، طرفین از یکدیگر جدا نشوند، پایان این سه روز موجب انقضای خیار حیوان خواهد شد، در حالی که خیار مجلس ممکن است همچنان پابرجا باشد.

موارد سقوط خیار حیوان

سه عامل اصلی می توانند منجر به زوال این خیار شوند:

• اسقاط خیار در متن عقد: اگر در ضمن عقد صراحتاً به اسقاط خیار اشاره شود، حق فسخ از بین می رود.
• اسقاط بعد از عقد: طرف دارای خیار می تواند پس از عقد، از این حق صرف نظر کند.
• تصرف در حیوان: هرگونه تصرف موثر و غیرمتعارف در حیوان از سوی دارنده خیار، نشان گر رضایت به معامله است و موجب سقوط خیار می شود.

فهرست مطالب

مقدمه
مستند شرعی این خیار
قلمرو اجرای ماده 398
زمان سه روزه خیار حیوان(مدت خیار)
تعریف خیار زمانى
حکم تلف حیوان در زمان خیار
روایات حکم تلف شدن حیوان خریداری شده در زمان خیارحیوان
ابتدای شروع خیار حیوان از چه زمانی است؟
نتیجه گیری
منابع