مقاله اندازه گیری مزیت نسبی در صنعت قطعه سازی خودرو کشور از طریق DRC

چکیده

این مقاله به اندازه گیری مزیت نسبی تولیدات شرکت های تولیدکننده قطعات تندمصرف خودرو طی یک دوره 5 ساله براساس روش هزینه منابع داخلی (برمبنای روش حسابهای صنعتی) می پردازد. بکارگیری این رویکرد جدید در ارزیابی هزینه منابع داخلی تولیدات بنگاه ها ( از طریق هزینه های واحدهای تولیدی) به دلیل بهره گیری از اطلاعات به هنگام، قیمت های سایه ای و … از توانایی بیشتری نسبت به روش های متنوع قبلی برخوردار است. بدین منظور مقاله حاضر ابتدا به شاخص های اندازه گیری هزینه منابع داخلی پرداخته و سپس ضمن معرفی روش شناسی رهیافت جدید DRC به اندازه گیری مزیت نسبی چند شرکت منتخب تولیدکننده قطعات تند مصرف خودرو و تجزیه و تحلیل آن می پردازد.

مقدمه

شناخت از وضع موجود صنایع و ساختار حمایتی از آنها در راستای پیوستن به سازمان تجارت جهانی (WTO) از موضوعات مورد علاقه سیاستگذاران کشور است. تصمیم گیری در خصوص پیوستن به (WTO) نیازمند بررسی دقیق ( بر مبنای روش های علمی) صنایع کشور در مورد مزیت های نسبی و سیاست های حمایتی موجود در آنهاست. پس از شناخت مزیت های نسبی در صنایع، می توان از آن به عنوان ابزاری جهت تخصیص مناسب منابع بین صنایع یا حتی درون صنایع استفاده نمود.

در این مقاله نیز سعی می شود با استفاده از معیار هزینه منابع داخلی1 (DRC) که یکی از معیارهای مناسب جهت نشان دادن کارایی در تخصیص منابع است، مزیت نسبی در صنعت قطعه سازی مورد بررسی قرار گیرد. به جهت محدودیت در آمار و اطلاعات مورد نیاز تنها به هشت واحد تولیدکننده قطعات تند مصرف2 خودرو (قطعاتی هستند که در طول عمر یک خودرو با سرعت بیشتری نسبت به سایر قطعات تعویض می شوند)، در دوره زمانی 77-1374 اکتفا شده است.

بدین منظور ابتدا شاخص های اندازه گیری هزینه منابع داخلی بررسی شده و سپس روش اندازه گیری هزینه منابع داخلی در این مقاله معرفی می شود و در ادامه نتایج محاسبات مورد تجزیه و تحلیل قرار می گیرند و در پایان خلاصه و نتیجه گیری ارایه می گردد.

1 . شاخص های اندازه گیری هزینه منابع داخلی (DRC)

مفهوم هزینه منابع داخلی، کاربردی از تحلیل بازدهی عوامل بر پایه ارز خارجی است. به عبارت دیگر DRC هزینه فرصت از دست رفته واقعی منابع داخلی که صرف تولید یک کالای خاص بر حسب قیمت های جهانی می شود، است و یا DRC نسبت ارزش سایه ای داده های خالص داخلی به ارزش سایه ای ستانده های خالص مبادله شده می باشد (فین 1995). این معیاراولین بار توسط برونو3 در سال 1976 و سپس در سال 1972 مطرح شد و سپس محققین دیگری نظیر کروگر (1972)، لوفسکی (1972)، گرین اوی و میلز (1990)، فین (1995) و پرکینز (1997) با انجام تعدیلاتی، آن را مورد استفاده قرار دادند.

روش هزینه منابع داخلی بسیار مشابه روش تحلیل هزینه ـ فایده است. با این تفاوت که روش هزینه ـ فایده، کل هزینه واقعی و سوددهی را مقایسه می کند؛ در حالی که روش DRC علاوه بر در نظر گرفتن هزینه منابع داخلی، صرفه جویی در ارز خارجی را نیز محلوظ می دارد. به عبارت دیگر روش هزینه منابع داخلی4 یک معیار هزینه ـ فایده است که براساس آن سیاستگذاران و تصمیم گیرندگان نهایی کشور، تصمیم می گیرند که آن محصول را خود تولید کنند و یا آن را از بازارهای جهانی وارد نمایند. بدین ترتیب اگر منفعت نهایی خالص حاصل از تحلیل هزینه ـ فایده مثبت باشد، طرح سرمایه گذاری انجام و در غیر اینصورت طرح متوقف می شود.

پس مدل کلی DRC را می توان براساس روش منفعت خالص اجتماعی5 فرمول بندی و تفسیر نمود.

هزینه منابع داخلی (DRC) از طریق نرخ حمایت موثر6 (ERP) نیز قابل محاسبه است. کروگر ( 1972) تحت فروض خاصی ثابت نمود که حمایت تعرفه ای مربوط به فعالیت j به رابطه ای بین دو معیار DRC و ERP منجر می شود. یعنی:

1 + DRCj = ERPj

استفاده از یک الگوی تعادل عمومی و حل آن به منظور یافتن ضرایب فنی تولید، روشی بود که توسط برونو و کروگر (1972) جهت محاسبه هزینه منابع داخلی بکار گرفته شد. اما این روش به دلایلی نظیر کمبود اطلاعات مورد نیاز و عدم محاسبه ضرایب فنی برای یک کالای خاص امکان استفاده را محدود می کرد.

ادوارد ( 1984) در مقاله ای تحت عنوان منابع مزیت نسبی بین المللی7 فرمول DRC را به شکل ساده تری به صورت زیر بکار گرفت:

:C هزینه تولید
:e نرخ ارز
:Pw قیمت مرزی کالا
:Ci هزینه نهاده های وارداتی

در این فرمول نیز چنانچه DRC کوچکتر از یک باشد، به مفهوم وجود مزیت نسبی آن کشور در تولید کالای مورد نظر است.

دکتر تیزهوش تابان8 نیز به منظور ارزیابی فعالیت های برخی صنایع ایران از DRC کمک گرفت. الگوی تعدیل یافته DRC که توسط این محقق جهت توسعه برخی از صنایع ایران بکار گرفته شده است، عبارت است از:

:Vsi ارزش افزوده عوامل اولیه تولید داخلی که به طور مستقیم در تولید کالای j به هزینه فرصت یا قیمت سایه ای آنها بکار رفته است.
:anj ضریب داده عامل اولیه غیرقابل تجارت به ازای هر واحد از کالای j
:Nn ارزش افزوده عوامل اولیه تولید داخلی ( که به صورت مستقیم و غیرمستقیم بکار گرفته شده) در تولید یک واحد از نهاده غیرتجاری nام که در تولید کالای j به قیمت سایه ای بکار رفته است.
:Dij قیمت سایه ای نهاده داخلی i ام که به طور مستقیم در تولید کالای jام به کار رفته است.
:P/j قیمت C.I.F. واحد کالای jام
:Mhj قیمت C.I.F. نهاده وارداتی است که به طور مستقیم و یا غیرمستقیم در تولید یک واحد از کالای jام بکار رفته است.
:Flj قیمت نهاده های وارداتی مستقیم وغیرمستقیم بکار رفته در تولید کالای j ام

به هر حال هزینه منابع داخلی iامین فعالیت عبارت است از نسبت هزینه های عوامل داخلی مستقیم و غیرمستقیم ارزیابی شده در هزینه فرصتشان برای تولید یک واحد از محصول iام، به تفاوت بین درآمدهای نقدی خارجی ناشی از تولید کالای jام و هزینه ارز خارجی نهاده های وارداتی مستقیم و غیرمستقیم.

براساس آنچه که در مورد روش محاسبه DRC در بالا بیان شد، در محاسبات آن بایستی هزینه های فرصت داخلی کسب یک واحد ارز خارجی مورد محاسبه قرار گیرد. بنابراین در صورت کسر DRC، به منابع داخلی به کار گرفته شده در تولید یک واحد از کالای مورد نظر توجه می شود.

به علت عدم دسترسی به ضرایب فنی در سطح کالایی وکمبود اطلاعات در این زمینه، عملاً محاسبه DRC در سطح کالایی با مشکل مواجه است. لذا جهت حصول هزینه منابع داخلی در سطح کالایی، نظرات به سمت هزینه های حسابداری واحدهای تولیدی سوق یافت و از این رهگذر رهیافت جدیدی حاصل آمد. این معیار که اطلاعات مورد نیازش به هزینه های حسابداری بنگاهها وابسته است، اولاً به ضرایب فنی نیازی ندارد و ثانیاً DRC در سطح کالایی را میسر می سازد.

ویژگی اصلی رهیاف جدید بکار گرفته شده در محاسبه DRC استفاده از هزینه های حسابداری بنگاه های اقتصادی است. البته این روش محاسبه DRC توسط گرین اوی و میلنر (1993)10 در ماداگاسکار و پرکینز (1997)11 در چین به نوعی استفاده شده است.

2 . معرفی روش اندازه گیری DRC

مفهوم هزینه منابع داخلی که قبلاً نیز بدان اشاره شده بود را می توان به صورت زیر تصریح نمود:

(نرخ ارز موثر × ارزش افزوده جهانی به پول خارجی) / (هزینه فرصت عوامل داخلی به پول ملی) = DRC

صورت کسر یعنی هزینه های عوامل داخلی به دو بخش هزینه های اولیه تولید و هزینه های غیرتجاری قابل تقسیم است:

هزینه های عوامل اولیه نظیر نیروی کار و سرمایه که با استفاده از تعدیلات لازم، منعکس کننده هزینه های فرصت عوامل داخلی خواهند بود.
هزینه های غیرتجاری (شامل مواردی است که نه قابل صادر و نه وارد کردن هستند) نظیر هزینه های انرژی، آب، برق، سوخت، مالیات، اجاره، هزینه های تعمیرات و نگهداری، بیمه و دیگر هزینه های غیر تجاری.

در مخرج کسر DRC ارزش افزوده جهانی یک واحد از کالای مورد نظر قرار دارد که در آن قیمت جهانی محصول عامل تعیین کننده است. برای بکارگیری قیمت می توان برای کالای صادراتی از قیمت F.O.B. و کالای وارداتی از قیمت C. I. F. استفاده نمود. بنابراین قابل ذکر است که نسبت هزینه منابع داخلی، هزینه فرصت عوامل داخلی را برای کسب یک واحد ارز خارجی در کالای صادراتی و هزینه فرصت عوامل داخلی را برای صرف جویی یک واحد ارزی خارجی در کالای وارداتی محاسبه می کند.

با کسر بهای خارجی محصول مورد نظر از ارزش اقلام و مواد تجاری مصرف شده در تولید یک واحد کالا ( به ارز خارجی)، ارزش افزوده خالص به ارز خارجی به دست می آید.

این روش محاسبه DRC، به جهت استفاده از اطلاعات به هنگام ( چرا که هر ساله می توان با به هنگام کردن اطلاعات این معیار را محاسبه نمود)، استفاده از قیمت های سایه ای در محاسبه هزینه های فرصت عوامل (که موقعیت پیش نگر را مهیا می کند) و استفاده از ضرایب فنی واقعی تولید نسبت به سایر روش های سنتی DRC ترجیح داده شده است.

بر اساس نکات مطرح شده فرمول DRC را می توان به صورت زیر بیان نمود:

:S محصول موردنظر
:A هزینه سربار تولید یک واحد کالای S (ریال)
:M هزینه های غیرتجاری یک واحد کالای S (ریال)
:b ضریب تعدیل هزینه و دستمزد نیروی کار برای تخمین هزینه فرصت آن (درتحقیق حاضر این ضریب برابر با 75% در نظر گرفته شده است).
:C هزینه دستمزد مستقیم نیروی کار یک واحد کالای S (ریال)
:e ضریب تعدیل هزینه سرمایه استفاده شده برای تخمین هزینه فرصت آن و یا نرخ سایه ای بهره (در تحقیق حاضر این ضریب برابر با 24% در نظر گرفته شده است)
:F هزینه کل سربار تولید یک سال بنگاه تولیدی برای تمام محصولات تولیدی (میلیون ریال)
:G ارزش کل سرمایه شرکت (میلیون ریال)
:A/F سهم تناسبی هزینه های سربار برای یک واحد از محصول s
:e.(A/F).G هزینه فرصت سرمایه برای یک واحد از محصول s (ریال)
:H قیمت جهانی محصول s (دلار)
:I ارزش مواد مصرفی و کالاهای واسطه ای مصرف شده برای یک واحد از محصول s (ریال)
:J ارزش مواد مصرفی و کالاهای واسطه ای مصرف شده برای همه محصولات در یک سال (میلیون ریال)
:K ارزش کل مواد مصرفی و کالاهای واسطه ای مصرف شده برای همه محصولات در یک سال (میلیون ریال)
:(I/J) سهم تناسبی مواد مصرفی و کالاهای واسطه ای مصرف شده برای یک واحد از محصول s
: (I/J).K ارزش کل مواد مصرفی و کالاهای واسطه ای مصرف شده برای یک واحد از محصول s (دلار)
:L نرخ موثر ارز

بدین ترتیب ملاحظه می شود که در صورت کسر DRC هزینه همه عوامل تولید و نیز اقلام غیر تجاری سنجیده می شود و در مقابل در مخرج کسر، ارزش افزوه جهانی کالای تولیدی وارد شده است.

همانگونه که از فرمول DRC ملاحظه می گردد، عمده متغیرها به صورت سرانه به کار گرفته شده اند. دراین صورت تنها لازم است اطلاعات و آمار مورد نیاز مستخرج از حسابهای بنگاه ها را بر میزان تولید سالانه تقسیم نموده تا سرانه آنها به دست آید.

3 . اندازه گیری DRC واحدهای قطعه سازی منتخب

انتخاب واحدهای قطعه ساز

در این مرحله براساس شاخص هایی نظیر بیشترین سهم از بازار، وجود سیستم حسابداری صنعتی جهت تفکیک حساب ها، پوشش اطلاعات طی سال های 77ـ1373 و … مجموعاً 8 واحد انتخاب و اطلاعات مورد نیاز از طریق پرسشنامه های تنظیمی جمع آوری گردید.

بدین ترتیب اطلاعات واحدهای قطعه سازی زیر که در مجموع در برگیرنده 20 محصول تولیدی این شرکتهاست، جهت ارزیابی هزینه منابع داخلی کالاهای تولیدی بکار گرفته شد:

شرکت کیان تایر (5 محصول)
شرکت لاستیک دنا (5 محصول)
شرکت صنایع لاستیک کرمان (5 محصول)
شرکت کمک فنر ایندامین (یک محصول)
شرکت ایران رادیاتور (یک محصول)
شرکت سهامی عامل فنرسازی خاور (یک محصول)
کارخانجات تولیدی زر ( یک محصول)
شرکت تولیدی لنت ترمز ایران ( یک محصول)

جمع آوری آمار و اطلاعات

بخشی از اطلاعات مورد نیاز برای ارزیابی DRC هر کالا مربوط به واحد خاص از گزارش های مجمع عمومی سالیانه و گزارش های حسابرسی بنگاه ها استخراج شده است و بخش دیگر اطلاعات که مربوط به قیمت های جهانی محصولات و مواد اولیه است از آمارهای منتشره از سوی مرکز تجارت بین الملل (ITC) با استفاده از نرم افزار PC/TAS جمع آوری گردید و در مواردی هم که اطلاعات تفکیکی در نرم افزار فوق موجود نبوده از واحدهای تولیدی و یا از طریق اطلاع از قیمت محصولات مشابه خارجی وارداتی، اطلاعات مورد نظر تهیه شده است. در اینجا لازم است اشاره گرددکه ارزش گذاری اقلام مواد و کالاهای واسطه ای تجاری و نیز محصولات برحسب قیمت های F.O.B.

و برای کالاهای تولیدی جایگزین واردات، قیمت های C.I.F. آنها به عنوان قیمت سایه ای در نظر گرفته شده است.

بررسی روند تحولات DRC در واحدهای قطعه سازی منتخب

بررسی روند مزیت نسبی فعالیت های مورد بررسی از این حیث دارای اهمیت است که می توان روند بهبود یا سقوط مزیت نسبی محصولات تولیدی واحدها را مورد تجزیه و تحلیل قرار داد. چرا که در سیاستگذاری برای واحدها، شناخت روند صعودی یا نزولی مزیت نسبی از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

برای همین منظور جدول شماره (1) روند تغییر و تحولات معیار DRC واحدهای قطعه سازی را طی سالهای 77-1373 نشان می دهد. چنانچه از جدول فوق ملاحظه می شود تنها دو شرکت ایران رادیاتور و کمک فنر ایندامین دارای مزیت نسبی نبوده و حتی روند آن افزایشی نیز می باشد. ولی در خصوص سایر کالاها هر چند در برخی موارد سیر صعودی مشاهده می شود، ولی توان نسبی در آنها ملاحظه می گردد.

براساس اطلاعات مندرج در این جدول، از پنج کالای مورد بررسی شرکت کیان تایر، همگی دارای مزیت نسبی در تولید ( DRC کمتر از یک) بوده اند. ولی روند DRC آنان قدری متفاوت از یکدیگر است. به طوری که روند DRC در مورد تایر سواری و تایر وانتی و باری سبک در حال افزایش (کاهش توان رقابتی)، تایر اتوبوسی در حال کاهش ( افزایش توان رقابتی) به صورت جزئی، تیوب در حال کاهش با نرخ رشد بالا (افزایش توان رقابتی) و تایر کشاورزی همراه با نوساناتی تقریباً بدون تغییر بوده است.

در مورد محصولات تولیدی این شرکت این نکته حائز اهمیت است که با توجه به وجود شرایط یکسان برای کلیه فعالیت های این شرکت، محصول تیوب از بهبودی قابل ملاحظه ای در DRC برخوردار است که در واقع می تواند بعنوان علامتی در جهت تخصص گرایی در تولید مورد استفاده قرارگیرد. (DRC تیوب از 119/1 درسال 73 به 517/0 در سال 1377 کاهش یافته است)، چرا که یکی از علایم حرکت به سمت تخصصی تر شدن تولید، روند بهبودی در DRC است.

فهرست مطالب

چکیده ۱
مقدمه ۳
۱ . شاخص های اندازه گیری هزینه منابع داخلی (DRC) ۴
۲ . معرفی روش اندازه گیری DRC ۷
۳ . اندازه گیری DRC واحدهای قطعه سازی منتخب ۱۱
۳ـ۱٫ انتخاب واحدهای قطعه ساز ۱۱
۳ـ۲٫ جمع آوری آمار و اطلاعات ۱۲
۳ـ۳٫ بررسی روند تحولات DRC در واحدهای قطعه سازی منتخب ۱۲
۳ـ۴٫ بررسی مزیت نسبی محصولات تولیدی واحدهای قطعه سازی منتخب ۱۷
۳ـ۵ . طبقه بندی واحدهای قطعه سازی منتخب براساس روند تغییرات DRC ۲۱
۳ـ۶٫ مقایسه واحدهای تولیدی منتخب ۲۲
جمع بندی و ملاحظات ۲۵
منابع ۲۸