مقدمه
در بحث ورزش و آلرژی دو سوال مهم مطرح است اول آنکه آیا ورزش باعث بروز آلرژی در فرد ورزشکار خواهد شد؟ و سوال دوم آنکه آیا آلرژی در یک فرد ورزشکار بر عملکرد ورزشی فعالیت او تاثیر دارد؟ و اگر پاسخ مثبت است چه تمهدیاتی را برای به حداقل رساندن این تاثیر باید مدنظر داشت؟
آیا ورزش باعث بروز آلرژی در فرد ورزشکار خواهد شد؟
پاسخ به این سوال قدری مشکل است و تحقیقات نشان دهنده یافته های متفاوتی بوده است. با توجه به اینکه واکنش های آلرژیک ناشی از اختلال در سیستم ایمنی بدن است لازم است برای درک بهترپاسخ این سوال به تاثیر وتاثر سیستم ایمنی و ورزش پرداخته شود.
موضوع اثرات متقابل ورزش وسیستم ایمنی از مباحث مهم در علوم پزشکی ورزشی می باشدکه تحت عنوان ایمونولوژی ورزشی شناخته شده است.این موضوع مقدمه ای بر فهم بهتر آلرژی در ورزش می باشد. بنابراین در ابتدا مروری بر این موضوع خواهیم داشت.
سیستم ایمنی دارای دو عملکرد است که یکی از آنها در تمام بیماری ها به عنوان بخش عمده و خط اول سیستم دفاعی واکنش نشان می دهد که به آن ایمنی ذاتی نیز گویند. این نوع ایمنی از بدو تولد وجود دارد و شامل موارد غیر اختصاصی متعددی می باشد. هنگامی که میکروارگانیسمی از سدهای فیزیکی مانند پوست و مخاط گذشت این عملکرد سیستم ایمنی فعال می شود. واسطه های این سیستم اینترفرون ها و سلولهای NK می باشد. موارد دیگر سیستم ایمنی ذاتی اشک، بزاق، موکوس مترشحه از غشاهای مفروش کننده سطوح داخلی بدن،ماکروفاژها، پلی مورفونوکئرها و. . . . می باشند. عملکرد دوم سیستم ایمنی، ایمنی اکتسابی است که در مقابله با عوامل عفونی بصورت جداگانه واکنش نشان می دهد.
در این حالت حافظه ایمنی فعال شده و برای مقابله با هر عامل عفونی واکنش خاص خود را نشان می دهد. هرگاه سیستم ایمنی ذاتی نتواند میکروارگانیسم را از بین ببرد ایمنی اکتسابی وارد عمل می شود. این سیستم تکامل یافته تر از سیستم ایمنی ذاتی است و اجزای آن عبارتنداز لنفوسیت B و T و سلولهای ارائه کننده آنتی ژن (APC). ایمنی اکتسابی به دو بخش ایمنی هومورال و سلولی تقسیم می گردد. تاثیر ورزش بر سیستم ایمنی بیشتر بر عملکرد ایمنی ذاتی و بر بخش ایمنی سلولی عملکرد ایمنی اکتسابی است.
به طور کلی ورزش باعث افزایش گلبول های سفید خون و اجزاء آن می شود. این تاثیر بر اثر تحریک هورمون هایی مانند کاته کولامین ها و کورتیکو استروئید که در هنگام استرس ترشح می شوند ویا عواملی مانند افزایش غلظت سیتوکین ها و افزایش تغییرات دمای بدن و احتمالاً دهیدراتاسیون است که در هنگام ورزش اتفاق می افتد. تحریک این هورمون ها باعث آزادسازی گلبول های سفید ذخیره از طحال و مغز استخوان می شود. اجزاء مختلف گلبول سفید مانند نوتروفیل ها، لنفوسیت ها و مونوسیت ها نیز در هنگام ورزش در خون محیطی افزایش می یابند. این افزایش تا سه برابر حد طبیعی نیز گزارش شده است و پس از توقف ورزش به تدریج طی چند ساعت و کمتر از 24 ساعت به حد طبیعی باز می گردد.
تنها استثناء در این زمینه ورزش های بسیار سنگین و استقامتی است. در ورزش های استقامتی مانند دوی ماراتون،دوچرخه سواری استقامت و یا مسابقات سنگین مانند مسابقات مردان آهنین لکوسیت ها در طی ساعت اول ورزش افزایش می یابد ولی پس از آن کاهش یافته و به پایین ترین حد طبیعی و یا حتی کمتر از حد طبیعی می رسد و این اثر ممکن است تا چندین روز پس از توقف ورزش نیز ادامه پیدا کند. بنابراین اینگونه ورزشکاران پس از مسابقه مستعد ابتلاء به عفونت می شوند.
این پدیده باعث طرح تئوری پنجره باز شده که در اصطلاح زمانی است که ایمنی فرد ورزشکار تحت تاثیر ورزش تغییر می کند و در طی آن عوامل عفونت زا که وارد بدن می شود فرد را در معرض ابتلا به عفونت (با یا بدون علامت) قرار می دهد. این مدت از سه ساعت پس از شروع ورزش تا 72 ساعت پس از آن به طول می انجامد.
این موضوع سبب شده عفونت ها در دوندگان دوی ماراتون بیش از صدمات فیزیکی باعث غیبت آنان از تمرینات ورزشی شود.در مطالعه ای که بر روی دوندگان ماراتون انجام شده 25٪ دوندگانی که به خط پایان رسیده اند تا دو هفته پس از مسابقه ابتلاء به عفونت تنفسی داشتند. همچنین پرولیفراسیون لنفوسیت ها نیز در طی ورزش های شدید ومتوسط کاهش وحتی سرکوب می شودکه درتناسب باشدت ورزش می باشد. این سرکوب می تواند ناشی از افزایش کورتیزول پلاسما در طی ورزش باشد. این در حالی است که تغییرات لکوسیت ها و اجزاء آن در طی ورزش های ملایم بسیار ناچیز است و بعضی از اجزا مانند مونوسیت ها بدون تغییر می باشد.
ازعوامل دیگر که درتضعیف سیستم ایمنی درحین ورزشهای سنگین مطرح می باشد کاهش سیستم ایمنی موضعی دستگاه تنفسی در ورزشکار می باشد. افزایش میزان و سرعت تنفس و همچنین استنشاق هوای سرد و خشک باعث اختلال عملکرد مژک ها و مختل شدن عملکرد لنفوسیت های B مخاطی می شود. همچنین میزان و عملکرد ایمونوگلوبولین A ترشحی در مخاط سیستم تنفسی و بزاق دهان که به ایمنی موضعی می پردازد کاهش یافته که این عوامل نیز باعث افزایش استعداد ابتلای ورزشکار به عفونت ها، خصوصاً عفونت های تنفسی می شود. البته میزان ترشح ایمونوگلوبولین A مترشحه در بزاق در طی فعالیت های ورزشی سبک و متوسط تغییر نمی یابد.
سایر اجزاء سیستم ایمنی که تحت تاثیر ورزش قرار دارند عبارتنداز: افزایش فوری سلول های NK در طی ورزش، افزایش ماکروفاژها در طی ورزش، افزایش اینترلوکین 1 و 2 وافزایش غلظت پروتئین های اصلی فاز حاد مانند CRP که بسیاری این تاثیرات موقتی و مختص زمان ورزش می باشد ولی بعضی از اثرات مانند افزایش اینترلوکین 1 ممکن است تا ساعت ها پس از ورزش نیز ادامه پیدا کند.
بنابراین تاثیر بر سیستم ایمنی در ورزش های با شدت مختلف متفاوت می باشد. شواهد نشان می دهد که ورزش با شدت متوسط سبب تقویت سیستم ایمنی و به طور مثال کاهش عفونت های تنفسی می شود که این موضوع بصورت خاص در ورزش های سبک دیده شده است.
برعکس این حالت ورزش های با فعالیت شدید بدنی مانند مسابقات مردان آهنین و دوی ماراتون باعث تضعیف سیستم ایمنی
می شود. مجموع اطلاعات بدست آمده از تحقیقات مختلف مطرح کننده تئوری است این تئوری مطرح کننده این موضوع است که فعالیت ورزشی با شدت کم باعث کاهش ابتلا به بیماری های ویروسی می شود که این تاثیر ناشی از تقویت سیستم ایمنی است.ولی درصورت افزایش شدت ورزش با تضعیف سیستم ایمنی ابتلا به بیماریهای ویروسی نسبت به افراد عادی افزایش می یابد.
ورزش و آلرژی
هرچند ورزش به تنهایی نمی تواند سبب آلرژی شود ولی بیماری های مانند آسم، رینیت آلرژیک و درماتیت تماسی آلرژیک که متاثر از سیستم ایمنی بدن می باشند می توانند در اثر ورزش شعله ور شوند.
هیچگونه مطالعه ثابت شده ای وجود ندارد که نشان دهد واکنش متقابل سیستم ایمنی و ورزش باعث آلرژیک در افراد ورزشکار شایع تر از افراد غیر ورزشکار می باشد. با این حال علائم شبه آلرژی را باید به عنوان یک عامل ترویج این موضوع که ورزش می تواند مسئول واکنش های آلرژیک باشد باید مدنظر داشت. علاوه بر این ورزش به دلائل متعدد از جمله افزایش میزان هوای تنفسی، افزایش سرعت تنفس و همچنین تنفس های دهانی سبب افزایش استنشاق مواد آلرژن معلق در هوا شده و مواجهه با مواد آلرژن را افزایش می دهد و از این طریق باعث بروز واکنش های آلرژیک در فرد مستعد می گردد که این موضوع در ورزشکارانی که در فضای باز ورزش می کنند به اثبات رسیده است.
آسم
1-1- آسم چیست؟
آسم یک بیماری فرخ تنفسی است که با دوره هایی از انسداد قابل برگشت جریان هوا در راه های تنفسی مشخص می گردد که طی آن علائمی نظیر سرفه، تنگی نفس و خس خس سینه رخ می دهد. آسم یک کلمه یونانی قدیمی و به معنی نفس زدن است. به طور کلی در بیماران آسمی تماس راه های هوایی، افزایش واکنش نسبت به محرکهای مختلف (که در انسان های طبیعی این واکنش دیده نمی شود) را نشان می دهد.
به دنبال این محرک یک افزایش تحریک پذیری در راه های هوایی این ها به وجود می آید و متعاقب آن راه های هوایی تنگ شده و نفس کشیدن برای فرد مشکل می شود. مشخصه ای لازم برای تشخیص و درمان آسم در سال 1991 مطرح شد و مجدداً در سال 1997 به بیان امروزی مطرح شد. در ایجاد آسم سلول هایی مثل یاخته های ماستوسیت، ائوزینوقبل ها، لنفوسیت های تی، ماکرو فاژها، نوتروفبل ها و سلول های ابی تلینال نقش مهمی دارند.
اکثر افراد از بیماری آسم به عنوان حملاتی از تنگی نفس همراه خس خس که در کودکان و بزرگسالان رخ می دهد یاد می کنند. این حملات می توانهد در هنگام فعالیت و یا در هنگام استراحت ایجاد شود و ممکن است خفیف یا شدید باشد. همچنین بعضی از افراد از عوامل شروع کننده حملات آسم مثل گرده گیاهان، دود و گرد و غبار و حیوانات، اطلاعاتی دارند.
آسم اصطلاحی است که برای توصیف بیماری ای به کار می رود که مشخصه آن، حملاتی از تنگی نفس است که به علت باریک شدن متناوب مجاری هوایی یا لوله های برونش (در ریه ها) ایجاد می شود.عوامل و فاکتورهای مختلفی در ایجاد آسم دخالت دارند. همچنین این عوامل از فردی به فرد دیگر متفاوت می باشد.
1-2- علائم آسم
علائم شایع حین حمله حاد آسم عبارتنداز تنگی نفس، احساس سنگینی در قفسه سینه حین باز دم، سرفه مخصوصاً به هنگام شب، دفع خلط غلیظ، شفاف و زرد، تند شدن تنفس و انقباض عضلات گردن و اگر حمله آسم شدید باشد علائمی نظیر خستگی مفرط، آبی رنگ شدن پوست و تنفس صدادار مانند خر خر کردن و اختلال هوشیاری نیز مورد انتظار است.
خس خس سینه و تنگی نفس از شناخته شده ترین علایم بیماری آسم می باشند و معمولاً به طور متناوب در هنگام مواجهه با عوامل تحریک کننده بروز می کنند. با اینحال تنگی نفس می تواند بدون خس خس سینه هم در افراد مبتلا به آسم دیده شود.
یکی از علایمی که اغلب افراد، آن را بعنوان یک علامت آسم نمی شناسد، سرفه است. این سرفه می تواند خشک و یا خلط دار باشد و معمولاً شبها یا در هنگام فعالیت ورزشی ایجاد می شود. در بسیاری از موارد، سرفه ای که به علت بیماری آسم ایجاد شده است را به حساب بیماری برونشیت می گذارند، در حالیکه برونشیت معمولاً با تجویز داروهای آنتی بیوتیک درمان می شود اما این داروها در درمان آسم، هیچ نقشی ندارند. بروز بیشتر از دو دوره سرفه پایدار (با یا بدون خس خس سینه یا تنگی نفس)باید وجود بیماری آسم را مطرح نماید. یکی دیگر ازعلائم احساس سنگینی در قفسه سینه است.
اغلب، این علامت در هنگام فعالیت ورزشی رخ می دهد. هنگامی که در یک بیمار مسن، احساس فشار در قفسه سینه ایجاد شود، تشخیص آنژین قلبی نیز مطرح می گردد و ممکن است برای پزشک تشخیص بین آسم و انژین قلبی در چنین افرادی بسیار مشکل باشد.
گرچه علایم آسم اغلب بدون هیچگونه دلیل واضحی رخ می دهند، اما مشخصه آنها این است که بیمار را از خواب بیدار می کند و اغلب آسم مشکلی است که صبح ها در هنگام بیدار شدن از خواب بروز می کند. (آسمی که بیمار را در نیمه های شب از خواب بیدار می کند نشانگر آن است که به خوبی کنترل و درمان نشده است.)
1-3- انواع آسم
در بسیاری از موارد، علت بروز آسم، ناشناخته است. با این حال در بعضی موارد، یک ماده حساسیت زا (آلرژن) مسئول بروز حملات آسم می باشد. سایر انواع مختلف آسم عبارتنداز: آسم شکننده، آسم حساس به آسپیرین و آسم شبانه.
آسم آلرژیک
اگر یک آلرژی بعنوان یکی از عوامل در مورد بیماری آسم شما مطرح می باشد، لازم است که برای تائید این مسئله و شناسایی ماده حساسیت زا (آلرژن) آزمایشهایی را به عمل بیاورید. این آزمایشها ساده بوده و برای انجام آن حدود نیم ساعت وقت لازم است. یک سری از قطره هایی که از مواد مختلف حساسیت زا تشکیل شده اند مثل مایتهای گرد و غبار خانه ها، گرده علفها، گرده درختها، پوسته هایی از حیواناتی مثل گربه و غیره را بر روی ساعد دست قرار می دهند. با استفاده از نوک یک سوزن کوچک، پوست زیر هر قطره را به آرامی سوراخ می کنند تا اجازه دهند که ماده حساسیت زا به زیر پوست نفوذ کند.
بعد از حدود 15 دقیقه، یک واکنش موضعی در این محل می تواند رخ بدهد که همانند گزش یک حشره است و قرمز بوده و معمولاً هم دارای خارش می باشد. خود فرو کردن سوزن به داخل پوست، دردناک نمی باشد و فقط به صورت یک خراش است اما خارش آن می تواند خیلی شدید بوده و حدود نیم یا یک ساعت طول بکشد.
اندازه واکنش (یعنی اندازه قرمزی دور محل تزریق قطره) را می توان برای هر ماده حساسیت زایی اندازه گیری نمود که این کار می تواند نه فقط حساس بودن شما به آن ماده را نشان دهد بلکه می تواند بگوید که چقدر شما به فلان ماده خاص حساسیت دارید. گاهی اوقات از این اطلاعات می توان در درمان بیمار نیز استفاده نمود زیرا با این اطلاعات می فهمیم که از چه موادی باید دوری و پرهیز نماییم و چه موادی برای ما مشکلی ایجاد نمی کنند.
اشکال کار اینجا است که واکنشهای کوچک ممکن است خیلی هم مهم نباشند و بیماران نباید در مواجهه با چنین موادی واهمه داشته باشند. من بیماران بسیاری را دیده ام که فقط به خاطر یک آزمایش خفیف مثبت پوستی به رژیم های غذایی خیلی سخت و غیر لازمی پناه برده اند که هیچ کمکی هم به درمان آسم آنها نمی کند.
فهرست مطالب
-0- مقدمه
+1- آسم
-1-1- آسم چیست؟
-1-2- علائم آسم
-1-3- انواع آسم
+2- آسم ورزشی
-2-1- آسم ورزشی چیست؟
-2-2- تعریف، شیوع و بروز بیماری
-2-3- گروه های در معرض خطر
-2-4- عوامل زمینه ساز
+3- اثر ورزش در بهبود و درمان آسم
-3-1- آیا افراد مبتلا به آسم قادر به ورزش هستند؟
-3-2- ورزش و آسم
-3-3- نحوه ورزش کردن
+3-4- ورزشها و تمرینات موثر
-3-4-1- تمرینات موثر برای تقویت عضلات باز دمی
-3-4-2- دستوالعمل های تمرین با وزنه برای بیماران ریوی
-3-4-3- یوگا
-3-5- بازی های پیشنهادی برای کودکان مبتلا به آسم