این مقاله در مورد مبانی دین اسلام و باورهای بنیادین آن است و به بررسی اصول توحید، نبوت، معاد، ساختار قرآن، مذهب ها و تاثیر اسلام در جهان می‌پردازد.
دین اسلام
اسلام یکی از ادیان توحیدی و از شاخه های اصلی آیین های ابراهیمی به شمار می رود. پیروان این آیین که به نام مسلمان شناخته می شوند، باور دارند که خداوند پیام خود را به طور مستقیم از طریق وحی به پیامبران گوناگونی منتقل کرده و حضرت محمد را به عنوان واپسین پیامبر برگزیده است. از نظر شمار پیروان، اسلام در حال حاضر دومین دین بزرگ جهان پس از مسیحیت محسوب می شود.
ریشه واژه
واژه «اسلام» در زبان عربی برگرفته از ریشه سه حرفی «س، ل، م» است؛ ریشه ای که مفاهیمی چون «تسلیم از روی آرامش»، «اطاعت همراه با پذیرش» و «صلح و سازش» را در خود جای داده است. این واژه، همانند بسیاری از کلمات در زبان های سامی، ریشه مشترکی با زبان عبری دارد. واژه عبری «شالوم» که از ریشه «شین-لامد-مم» گرفته شده، نیز هم معنا و هم ریشه با «اسلام» به شمار می رود. این واژه در زبان عبری مفاهیمی چون «سلامت»، «کمال» و «تندرستی» را القا می کند و در سایر زبان های سامی نیز مفاهیمی مشابه دارد.
از دیگر واژگان مشتق شده از ریشه «س، ل، م» در زبان عربی می توان به نمونه های زیر اشاره کرد:
- واژه «سلام» که به معنای صلح و آشتی است و در زندگی روزمره به عنوان درود نیز به کار می رود.
- «السلام»، که یکی از نام های زیبای پروردگار در قرآن کریم است و مفهوم آرامش مطلق و صلح الهی را به همراه دارد.
- واژه «مسلم» که به فرد پیرو آیین اسلام اطلاق می شود؛ کسی که با دل و جان در برابر خداوند سر تسلیم فرود آورده و مطیع اوست.
این ساختار زبانی، نشان دهنده پیوند ژرف مفاهیم دینی با زبان و ریشه های مشترک ادیان ابراهیمی است؛ پیوندی که در گذر زمان نه تنها واژه ها، بلکه اندیشه ها را نیز به هم نزدیک کرده است.
باورها
ورود به آیین اسلام با ابراز قلبی و زبانی دو جمله اساسی، که به «شهادتین» معروف‌اند، آغاز می شود. این دو عبارت عبارت‌اند از: «لا اله الا الله» به معنای «هیچ معبودی جز الله وجود ندارد» و «محمد رسول الله» که ترجمه اش «محمد، فرستاده خداست» می باشد. کسی که قصد پذیرش اسلام را داشته باشد، باید این دو جمله را با ایمان درونی به زبان آورد و حقیقت آن را در دل باور داشته باشد.
در باور مسلمانان، خداوند پیام خود را از طریق وحی به حضرت محمد و پیامبران پیشین، مانند حضرت آدم، نوح، ابراهیم، موسی و عیسی منتقل کرده است. دیدگاه غالب در میان مسلمانان این است که محمد آخرین پیام‌آور الهی بوده که رسالت اش، مکمل پیام های پیشین است. بنابراین، آموزه های او و قرآن، که کتاب آسمانی اسلام است، تا پایان روزگار برای هدایت بشر باقی خواهد ماند.
از منظر اسلامی، کتاب های آسمانی پیشین همچون تورات و انجیل، به مرور زمان دچار فراموشی، تفسیرهای نادرست یا تغییرات و تحریفاتی توسط پیروان بعدی شده‌اند؛ به همین دلیل، پیام اصیل و اصلی آن متون در طول زمان آسیب دیده است. به باور مسلمانان، قرآن کریم با هدف اصلاح انحرافات موجود در آن کتاب ها و بازگرداندن پیام حقیقی خداوند به بشر نازل شده است.
بر اساس دیدگاه اسلامی، جوهره دین الهی از نخستین انسان یعنی حضرت آدم تا آخرین پیامبر یعنی حضرت محمد، یکسان و یکتا بوده است و اصول مشترک این ادیان در متن قرآن جمع آوری شده است. همچنین، یهودیت و مسیحیت به عنوان انشعاباتی از آیین ابراهیمی شناخته می شوند و در رده «ادیان ابراهیمی» قرار می گیرند. قرآن، از پیروان این دو دین و گاه دیگر گروه های الهی، با عنوان «اهل کتاب» یاد می کند.
باورهای بنیادین در دین اسلام
در میان تمام مسلمانان جهان، باور به سه اصل بنیادین یعنی توحید (یگانگی خداوند)، معاد (باور به رستاخیز و زندگی پس از مرگ) و نبوت (اعتقاد به پیامبری فرستادگان الهی) اشتراکی ریشه‌دار و خدشه‌ناپذیر است. این سه اصل، سنگ بنای اعتقادی اسلام را شکل می دهند و مورد قبول تمامی فرق اسلامی قرار دارند.
با این حال، برخی از شاخه های اسلامی، به ویژه پیروان مذهب تشیع، افزون بر این سه اصل بنیادین، دو اصل دیگر نیز به باورهای اساسی خود می افزایند: عدل، که به معنای باور به عدالت مطلق الهی در نظام آفرینش و داوری است؛ و امامت، که به اعتقاد شیعیان، ادامه دهنده راه پیامبر از طریق جانشینان منصوب الهی محسوب می شود. این دو اصل، در مکتب شیعه تحت عنوان «اصول مذهب» شناخته می شوند و جایگاهی ویژه در چارچوب فکری آنان دارند.
به این ترتیب، در حالی که تمامی مسلمانان بر اصول توحید، نبوت و معاد اتفاق نظر دارند، پیروان تشیع با افزودن اصول عدل و امامت، منظومه‌ای کامل تر از باورهای عقیدتی خود ارائه می دهند، که به روشنی تفاوت های ظریف اما معنادار در میان گرایش های مختلف اسلامی را نشان می دهد.
نام خدا
نام «الله» به عنوان نام خاص پروردگار یگانه، در قرآن کریم و متون دینی عربی ـ اسلامی کاربرد دارد. با وجود این، در میان فارسی زبانان، واژه «خدا» رایج تر است. جالب است بدانیم که واژه «الله» پیش از ظهور دین اسلام نیز در فرهنگ عربستان مورد استفاده بوده و اشاره به آفریدگار مطلق و حاکم بر هستی داشته است. در آن دوران، اقوام عرب باور داشتند که بت هایشان نقش واسطه میان آن خدای یکتا و انسان ها را ایفا می کنند. آنان به منظور تقرب به این نیروی برتر، به پرستش آن بت ها می پرداختند، چرا که آن ها را کانالی برای دریافت فیض الهی در امور جهان می دانستند.
نام گذاری پیروان
افرادی که دین اسلام را می‌پذیرند در زبان فارسی «مسلمان» نامیده می‌شوند و در زبان عربی به آنها «مسلم» گفته می‌شود. علاوه بر این، بر اساس آموزه‌های دینی و آنچه در قرآن کریم آمده است، تمامی ادیان الهی که توسط پیامبران مختلف به مردم عرضه شده‌اند، در حقیقت یک دین واحد به شمار می‌روند و همه تحت عنوان اسلام شناخته می‌شوند. بنابراین، پیروان پیامبران پیشین، تا زمانی که آیین آنها توسط پیامبر بعدی لغو نشده بود، مسلمان محسوب می‌شدند.
مذهب ها و زیر شاخه ها
پیروان دین اسلام عمدتاً در دو شاخه اصلی شیعه و سنی قرار می‌گیرند. هر یک از این شاخه‌ها خود شامل شاخه‌ها و فرقه‌های متعددی هستند. برای نمونه، جریان صوفی‌گری در هر دو مذهب شیعه و سنی دیده می‌شود و در میان آنان رواج دارد.
قوانین
بخش‌هایی از قوانین اسلامی در میان بسیاری از ادیان و نظام‌های فکری، چه آن‌هایی که منشا الهی دارند و چه آن‌هایی که ریشه زمینی دارند، اشتراکاتی دارد. از جمله این مشترکات می‌توان به رعایت احترام به والدین، حمایت از یتیمان و امثال آن اشاره کرد.
با این حال، برخی از احکام و مقررات اسلام ویژگی‌ها و شرایط خاص خود را دارند که اجرای آنها مستلزم پایبندی به این شروط است. برای مثال، مسائلی مانند ازدواج، پرهیز از ظلم به خود و دیگران، حفظ حقوق افراد، کمک به نیازمندان و منع خودکشی، از جمله قوانینی هستند که باید با رعایت ملاحظات خاصی به انجام برسند.
کتاب مقدس
قرآن کتابی مقدس و الهی است که مسلمانان آن را با زبان عربی می‌خوانند و معتقدند این کتاب از سوی خداوند به پیامبر اسلام، محمد (ص)، توسط وحی نازل شده است. مسلمانان باور دارند که قرآن یک معجزه شگفت‌انگیز الهی است که واژه به واژه به کمک فرشته وحی، جبرئیل، بر قلب و زبان پیامبر نازل شده است؛ این نزول هم به صورت تدریجی در طول ۲۳ سال و هم به صورت اجمالی و یکباره صورت گرفته است.
این کتاب جایگاه ویژه‌ای در میان متون دینی دارد و به عنوان سندی معتبر برای اثبات رسالت پیامبر اسلام شناخته می‌شود. همه گروه‌های اسلامی در صحت متن قرآن اتفاق نظر دارند، اگرچه ممکن است در نحوه خواندن، تفسیر و ترتیب آیات اختلافاتی وجود داشته باشد. این توافق تا حدی است که از شیعیان دوازده امامی ایران گرفته تا وهابی‌های عربستان، همگی از یک رسم‌الخط واحد برای قرآن استفاده می‌کنند. مسلمانان همچنین بر بی‌خطا بودن و کمال قرآن تاکید ویژه دارند.
اسلام و ایران
پس از آنکه پیامبر اسلام مبعوث شد، نامه هایی به فرمانروایان کشورهای همسایه، از جمله شاه ایران، خسروپرویز، ارسال کرد و آنان را به پذیرفتن اسلام دعوت نمود، اما این دعوت از سوی پادشاه ایران پذیرفته نشد. پس از وفات پیامبر، اعراب به سرزمین ایران حمله کردند و در نبرد نهایی قادسیه، رستم فرخزاد که مشاور یزدگرد و فرمانده ارتش ایران بود، کشته شد و در نتیجه اسلام به خاک ایران راه یافت.
سختگیری‌ها و فشارهای مالی از سوی فاتحان عرب، به‌ویژه دریافت مالیات‌های سنگین به عنوان جزیه، یکی از عوامل گسترش اسلام در میان ایرانیان بود. این اقدامات طبق نصوص قرآن، مانند آیه ۲۹ سوره توبه، انجام می‌گرفت.
ورود اسلام و حضور اعراب تاثیر عمیقی بر فرهنگ و سبک زندگی ایرانیان گذاشت؛ به گونه‌ای که پس از گذشت بیش از ۱۴۰۰ سال، تنها جشن نوروز به عنوان یک سنت ایرانی باقی مانده است که البته خود تغییرات فراوانی را تجربه کرده است. ایرانیان امروزی بیشتر به مناسبت‌های اسلامی پایبندند و مراسم عزاداری برای امامان و شخصیت‌های دینی برگزار می‌کنند، در حالی که ایرانیان باستان غم و اندوه را به عنوان نمادی از اهریمن تلقی می‌کردند. شگفت‌انگیز است که باوجود گذشت زمان و حملات متعدد، مانند چنگیز مغول و اسکندر مقدونی، آثار کمی از آنان در ایران به جا مانده است و بیشتر این تاثیرات فرهنگی و دینی، مربوط به ورود اسلام است.
فهرست مطالب:
- دین اسلام ۱
- ریشه واژه ۱
- باورها ۲
- باورهای بنیادین در دین اسلام ۳
- نام خدا ۳
- نام گذاری پیروان ۴
- مذهب ها و زیر شاخه ها ۴
- قوانین ۴
- کتاب مقدس ۵
- اسلام و ایران ۶
- مذهبها ۷
- ۱ – تشیع ۷
- ۲ – تسنن ۷
- ۳ – تصوف ( صوفی گری ،عرفان ) ۷
- ۴ – مذاهب کلامی ۸
- ۵ – مذاهب فقهی ۸
- قرآن ۸
- ساختار ۹
- آیه ۹
- رکوع ۹
- سوره ۱۰
- دیگر تقسیم بندیها ۱۱
- متن پاشان ۱۱
- دیدگاه اسلام شناسان اروپایی ۱۳
- محتوا ۱۴
- پیدایش ۱۵
- گردآوری ۱۵
- زمان ابوبکر ۱۶
- زمان عثمان ۱۷
- اصلاحات بعدی ۱۹
- قرائت قرآن ۲۰
- قاریان هفتگانه ( قرّاء سبعه ) و راویان چهار گانه ۲۰
- سندیت قرآن ۲۲
- سندیت تاریخی ۲۲
- سندیت اعتقادی ۲۴
- آمارهایی درباره قرآن ۲۵
- دیدگاهها درباره قرآن ۲۶
- مسلمانان ۲۶
- مستشرقان ۲۷
- ناباوران ۲۷
- مبارزه طلبی ۲۹
- شخصیت ها ۳۰
- اهل بیت ۳۰
- امام ۳۱
- امامت نزد شیعیان امامیه ۳۱
- محمد پسر عبدالله ۳۲
- سرسخت ترین دشمنان پیامبر اسلام ۳۳
- حوادث مهم ۳۳
- آغاز دعوت ۳۴
- زندگی در مکه ۳۵
- جغرافیای اسلام ۳۶
- مکه ۳۶
- مسجدالحرام ۳۹
- کعبه ۴۲
- مقام ابراهیم ۴۵
- حجر اسماعیل ۴۷
- مساجد مکه ۴۸
- اصول دین ۵۱
- توحید ۵۱
- توحید در اسلام ۵۱
- معاد ۵۴
- نبوت ۵۴
- امامت ۵۵
- عدل ۵۵
- اصول مذهب ۵۵
- تعریف عدل ۵۶
- فروع دین ۵۶
- نماز ۵۶
- روزه ۵۷
- زکات ۵۸
- آیات زکات ۵۸
- جهاد ۵۸
- خمس ۵۸
- موارد خمس ۵۹
- مصارف خمس ۵۹
- احادیثی درباره خمس ۶۰
- فلسفه ۶۱
- واژه فلسفه ۶۴
- تعریف فلسفه ۶۵
- فلسفه در آغاز ۷۰
- فقه ۷۴