این پاورپوینت در مورد مرمت باغ تاریخی دولت آباد یزد است و به بررسی ویژگی های شاخص بنا، بادگیر بلند، روند مرمت و حفظ هویت فرهنگی این اثر تاریخی می پردازد.
نام درس: مرمت و نگهداری معماری داخلی
مقدمه
باغ دولت آباد یزد یکی از نمونه های برجسته و تاریخی باغ های ایرانی به شمار می رود که در کنار باغ فین کاشان و باغ شاهزاده ماهان جایگاه ویژه ای دارد. این باغ در سال ۱۱۶۰ هجری قمری، متعلق به دوران زندیه پایه گذاری شده است.
یکی از شاخص ترین ویژگی های این باغ بادگیر بلند و چشم نواز آن است که تاکنون به عنوان مرتفع ترین بادگیر ایران شناخته می شود. این بادگیر به شکل منشوری طراحی شده و ارتفاعی برابر با ۳۳ متر و ۸۰ سانتی متر دارد.
در بخش شرقی باغ، عمارتی بیرونی شامل حوضخانه ای زیبا و بادگیر بلند قرار دارد. بخش غربی باغ عمارت های اندرونی و ایوان خانه ای با طراحی خاص را دربر می گیرد. فضای هشتی بنا با کاربندی ها و ارسی های هنرمندانه اش جلوه ای بی نظیر به مجموعه بخشیده است.
معرفی بنا:
بررسی موقعیت جغرافیایی:
در گذشته ورودی اصلی باغ دولت آباد از سمت خیابانی بود که امروزه به نام خیابان دولت آباد شناخته می شود. اما در حال حاضر دسترسی به این باغ از طریق خیابان ایرانشهر و کوچه دولت آباد امکان پذیر است.
این باغ تاریخی و ارزشمند در ۲۳ اسفند ۱۳۴۶ با شماره ثبت ۷۷۴ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید و از آن زمان تاکنون به عنوان یکی از میراث فرهنگی کشور حفظ شده است.
شیب بندی و دسترسی ها:
با توجه به بررسی های صورت گرفته درباره مسیر عبور قنات می توان نتیجه گرفت که شیب زمین باغ به صورت طبیعی از سمت شرق به طرف غرب امتداد دارد. همین ویژگی باعث شده بود تا آب قنات به سادگی در سرتاسر باغ جریان یابد و آبیاری درختان نیز بر پایه همین شیب صورت گیرد.
باغ دولت آباد یکی از آثار ماندگار دوران محمدتقی خان مشهور به خان بزرگ است چهره ای با نفوذ که بنیان گذار سلسله خوانین یزد به شمار می رفت. او ابتدا قناتی با نام باغ دولت آباد حفر کرد که در حدود ده فرسنگ امتداد داشت. پس از آن با بهره گیری از آب این قنات باغ باشکوه دولت آباد را پایه ریزی نمود.
در این باغ تاریخی بناهای گوناگونی ساخته شد که از میان آن ها می توان به دیوانخانه، تالار آئینه و عمارت های مجموعه بهشت آیین اشاره کرد. همچنین حوض ها و جدول های متعدد آب در محوطه باغ طراحی و اجرا شد که با نظامی دقیق آبیاری را انجام می دادند غیر از بناهای خدماتی مانند اصطبل و خانه خدمتکاران.
قنات دولت آباد با قدمتی فراتر از دو قرن یکی از سامانه های آبیاری پیچیده و تاریخی یزد به حساب می آید. این قنات از پنج رشته منشعب تشکیل شده بود و از ارتفاعات منطقه مهریز سرچشمه می گرفت. در مسیر خود افزون بر آبیاری زمین های کشاورزی مهریز تعدادی آسیاب آبی را نیز به گردش درمی آورد و پس از طی مسیری بیش از ۵۰ کیلومتر به شهر یزد می رسید. آبادی هایی همچون آبشاهی، خرمشاه و باغ دولت آباد از برکات این قنات بهره مند می شدند.
امروزه آبیاری باغ به جای استفاده از قنات تاریخی با کمک یک حلقه چاه نیمه عمیق در نزدیکی آن انجام می شود.
تاریخچه بنای دولت آباد یزد:
پس از درگذشت محمدتقی خان در سال ۱۲۱۳ هجری قمری باغ دولت آباد رفته رفته رو به نابسامانی و تخریب نهاد. هرچند در دوره های بعدی تلاش هایی برای بازسازی و مرمت بخش هایی از آن صورت گرفت اما هیچ یک از این اقدامات نتوانست شکوه، سرسبزی و طراوت دوران طلایی محمدتقی خان بنیان گذار باغ را دوباره احیا کند. دوران آبادانی و نشاط این باغ که در زمان خان بزرگ به اوج رسیده بود دیگر تکرار نشد.
جزئیاتی از مرمت باغ دولت آباد:
برای نخستین بار در سال ۱۲۳۶ هجری قمری عبدالرضا خان امیر موید حاکم وقت یزد اقدام به بازسازی و نوسازی باغ دولت آباد کرد. بعدها در سال ۱۳۵۸ هجری قمری شاهزاده سلطان حسین میرزا که به جلال الدوله شهرت داشت بار دیگر برخی بخش های باغ را مرمت نمود.
در دوره های معاصر نیز سازمان فنی حفاظت از آثار تاریخی یزد دست به مرمت هایی اساسی زد که از جمله آن ها می توان به بازسازی بادگیر مرتفع باغ اشاره کرد این بادگیر که تا نیمه تخریب شده بود به همراه دیگر قسمت های آسیب دیده بنا بازسازی شد.
از نظر موقعیت جغرافیایی در برخی منابع تاریخی مساحت زمین های اصلی باغ تا حدود دو هزار جریب ذکر شده است. مساحت فعلی عرصه و اعیان باغ که در محدوده دیوار محصور است نزدیک به چهل هزار مترمربع برآورد می شود. همچنین چند هکتار زمین دیگر در سمت غربی به عنوان موقوفات وابسته به باغ دولت آباد در نظر گرفته شده است.
این باغ در منطقه ای قرار دارد که اطراف آن با باغ های دیگری احاطه شده است. تنها ضلع شرقی باغ به چند خانه مسکونی مجاور شده و در سمت غربی آن خیابانی قرار گرفته است. سایر بخش ها نیز تقریباً آزاد بوده و به کوچه ها راه دارند.
بررسی ویژگی های عملکردی بنا:
وجود چندین عمارت مجزا در باغ دولت آباد به استثنای اصطبل و محل سکونت خدمه ـ همراه با حوض ها و جدول های آبرسانی فراوان شرایطی را فراهم کرده بود که محمدتقی خان بتواند به طور دائمی در این مکان اقامت داشته باشد. طراحی خاص فضاهای اقامتی برای فصول مختلف سال از جمله بخش های تابستانی و زمستانی این امکان را برای خان بزرگ فراهم می کرد تا علاوه بر اداره امور حکومتی و معاملات بازرگانی دیدارهای رسمی با رجال و بزرگان را نیز در همین مکان انجام دهد. همچنین عمارت های وابسته به رعایا و سایر قسمت های جانبی باغ کاربردهای متنوعی در ساختار حکمرانی وی داشتند.
با توجه به پیوند عمیق خان با ساختار قدرت مرکزی آن دوران این باغ تنها یک اقامتگاه نبود بلکه به عنوان یک مرکز تصمیم گیری و اقتدار سیاسی نیز شناخته می شد. در حال حاضر باغ دولت آباد از نقش حکومتی پیشین فاصله گرفته و به عنوان یک مقصد گردشگری فرهنگی و تاریخی مورد توجه بازدیدکنندگان قرار دارد.
اقدامات مرمتی در تالار آئینه باغ دولت آباد
در روند مرمت تالار آئینه گام هایی تخصصی بر پایه نشانه های معماری اصیل برداشته شد. از جمله آن ها می توان به بازسازی اندود «شمشه گیری» طاق های خونچه پوش اشاره کرد که با دقت بر اساس شواهد باقی مانده اجرا گردید.
در مرحله ای دیگر مجموعه ای از فعالیت های حفاظتی نیز صورت گرفت که شامل دوخت و دوز ترک ها و شکاف ها، پی بندی و پایه گذاری مجدد بنا بود. همچنین کار بر روی زیباسازی نماهای داخلی ادامه یافت و مراحل ساخت درهای چوبی اتاق ها با طرح های سنتی گره چینی دنبال شد.
در سال ۱۳۵۵ بازسازی کامل بادگیر بلند به پایان رسید. نمای بیرونی آن به همراه جزئیات تزئینی اطراف قفسه های بادگیر و شبکه بندی فلزی ظریفی برای جلوگیری از ورود پرندگان مطابق نقشه های اصلی احیا شد. هم زمان ساخت در و پنجره های ساده و مشبک اطراف هشتی، اتاق ها و ارسی ها نیز به سرانجام رسید. همچنین گنبد آجری بالای فضای هشتی نیز با پوششی مطابق سبک سنتی تکمیل گردید.
در سال ۱۳۵۶ تمرکز اقدامات بر مرمت ساختار دیوارهای جانبی و مقاوم سازی پی ها بود از جمله ایجاد لایه هایی برای جلوگیری از نفوذ رطوبت ناشی از آب های جاری در باغ در همین راستا کل بنا به وسیله یک کلاف فلزی سراسری تقویت شد که با بتن ۶ سانتی متری روکش گردید تا از زنگ زدگی سازه های فلزی در تمام طبقات جلوگیری شود.
بازسازی کامل طاق های غیر اصلی در دو سوی تالار، مرمت بادگیرهای پشت آن و سازه های «هشت» و «نیم هشت» از دیگر اقدامات مهم این دوره هستند که همگی در راستای بازگرداندن شکوه تاریخی این عمارت انجام شده اند.
فهرست مطالب:
- معرفی بنا
- بررسی موقعیت جغرافیایی
- شیب بندی و دسترسی ها
- تاریخچه بنا
- جزئیاتی از مرمت باغ دولت آباد
- موقعیت مکانی
- بررسی ویژگی های عملکردی بنا
- اقدامات مرمتی
- عمارت تالار آئینه
- عمارت هشتی
- بادگیر
- ازمنظر گردشگران و عموم مردم
- باغ ازدیدگاه معمار و مرمتگر